Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 35

Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 35
Sagnir, 29. árgangur íris Gyða Guðbjargardóttir Konur, kristni og kristin trúarrit Áhrif kristínna trúarrita á sjálfsmynd kvenna og hugmyndir um hlutverk þeirra á 19. öld Flest eigum við okkur einhverja siðferðilega fyrirmynd. Sú fyrirmynd er sett á háan stall og erfitt getur reynst að feta í fótspor hennar. Kristin trú hafði afgerandi áhrif hvað varðar mótun siðferðilegra fyrirmynda í íslensku samfélagi á 19. öld. Sigurður Gylfi Magnússon hefur sagt að í tiltölulega einhæfu hugmyndafræðilegu samfélagi hafi hin íslenska kirkja hafi: gífurlega mótandi áhrif á siðferði almennings. Vel skipulögð kirkja eins og sú íslenska var sérstaklega sniðin að því hlutverki að veita almenningi siðferðilega leiðsögn og styrk.1 Trú hafði mikil áhrif á líf karla og kvenna en hún gegndi tvíbentu hlutverki í lífi kvenna. Annars vegar viðhélt boðskapur trúar og trúarlegra rita hefðbundnum valdahlutföllum á milli kynjanna. En á hinn bóginn fundu konur styrk í trúnni við erfiðar aðstæður. Kirkjan, húslestur og trúarlegir textar á 19. öld Kristin trú og kirkja voru helstu áhrifavaldar á hugarfar kvenna, hið íslenska sveitasamfélag var samofið kristnum boðskap og gildum sem kenndi konum hvert hlutverk þeirra var og hvernig þær ættu að sinna því á sem bestan máta. Frá unga aldri var stúlkum kennt að efast elcki um vald Biblíunnar og annarra trúarlegra rita, boðskapur ritanna ýtti óumdeilanlega undir hlýðni við húsbónda og kirkju. Einn helsti mælikvarði á útbreiðslu og festu kristni á nítjándu öld og fram á þá tuttugustu er meðferð almennings á trúarlegum textum. Fólk ólst upp við kristna texta sem brúkaðir voru heima við eða lesnir í kirkju á helgidögum. Kristinn texti heyrður, lesinn og mæltur af munni fram hafði óhjákvæmilega áhrif á hugarheim íslendinga.2 Kirkjan hafði ýmsar leiðir til að breiða út boðskap sinn. Tvær áhrifaríkustu leiðirnar voru kverlærdómurinn og húslestrar. Kverið þurftu öll börn að læra utan að fyrir fermingu og reyndist það flestum erfitt viðureignar. Um var að ræða utanbókarlærdóm sem miðaðist lítt við skilning á viðfangsefninu. Barnalærdómskverið boðaði að hlýðni við veraldleg og andleg yfirvöld væri hin æðsta dyggð. Firæðsluáróður var óspart notaður til að innræta ungdómnum hlýðni við Guð.3 Húslestrar voru lesnir á kvöldvökum. Form þeirra var líkt hvarvetna um landið, helgihald kirkjunnar var haft til fyrirmyndar og því var uppbygging húslestra æði líkt formlegri messu. Trúarboðskap var haldið að fólki daglega með þessum hætti, húsbændur ýttu kristinni trú meðvitað að heimilisfólki og styrktu þar með vald sitt og um leið vald kirkjunnar.4 Yfirleitt var það húsbóndinn sem sá um lestur en fyrir kom að húsfreyjur sæju um það verk. Yfirráð húsbóndans yfir lestrinum veitti honum vald yfir orðinu, hann réði hvað var lesið og á hvaða máta.5 Húslestur einkenndist af guðrækniritum ýmis konar, slík rit voru þýdd, skrifuð, túlkuð og gefin út af kirkjunnar mönnum. Þau voru því mikilvæg stjórntæki kirkjunnar. Veraldleg rit voru lesin í einhverju mæli en kristin rit voru þó vinsælust til aflestrar út alla 19. öldina.6 Með húslestrunum færðu valdhafar kirkjunnar lögmál Guðs sem hafið er yfir efasemdir nær fólki.7 Ætla má að með húslestrum hafi vald kirkjunnar fest vel í sessi, erfitt var fyrir ungar, óharðnaðar stúlkur að leggja mat á þann boðskap sem haldið var að þeim. Þær hafa tekið öllu því sem stóð í hinum helgu bókum og guðrækniritum sem sannleika sem elcki bæri að efast um. I sendibréfum og æviminningum segja konur frá upplifun sinni af húslestri í bernsku. Mörgum leiddist hinn síendurtekni boðskapur sem hafður var í hávegum í trúarritunum og ekki mátti efast um. Vídalínspostilla og Péturspostilla, grunnur íslensks trúarlífs á 19. öld Óvíst er að nokkur ein bók hafi haft eins mótandi og langvarandi áhrif á íslenskt þjóðlíf og Vídalínspostilla. Ef litið er til rannsókna á útbreiðslu bóka á 19. öld er auðséð að postillan ber höfuð og herðar yfir önnur rit. Áhrifa hennar gætir alla 18. og 19. öld og jafnvel enn lengur.8 Hún gefur upplýsingar um tíðaranda og viðhorf höfundar ásamt því að vera mikilvæg heimild um viðhorf til kvenna og hlutverks þeirra. Því má segja að postillan sé 33
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.