Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 42

Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 42
Sagnir, 29. árgangur Kristófer Eggertsson Trúargagnrýni og trúleysingjar um aldamótin 1900 Það er ekki ýkja langt síðan trúleysi og hvað þá að gangast opinberlega við trúleysi var mögulegt á Islandi. Gagnrýni á kirkjuna var nánast ómöguleg og viðurlög við slíku athæfi gat verið útskúfun úr samfélaginu. Undir lok 19. aldar voru þó nokkrir menn sem gagnrýndu trúna og kirkjuna þar sem vald kirkjunnar fór þverrandi. Tveir þeirra a.m.k. voru trúleysingjar og gengust við því heiti og skrifuðu á djarflegan hátt gegn kirkju og trú. Þeir voru Guðmundur Hannesson læknir og Þorsteinn Erlingsson skáld. í greininni er ætlunin að stikla á stóru yfir gagnrýni á kirkjuna og trúna rétt fyrir og eftir aldamótin 1900 með sérstakri áherslu á þá Guðmund og Þorstein. Einnig verður trúargagnrýni Þorsteins Gíslasonar ritstjóra skoðuð þó að hann hafi ekki opinberlega gengist við því að vera trúleysingi. Trúleysi Eiginlegt trúleysi hefur ekki ætíð verið til. Franski sagnfræðingurinn Lucien Febvre hélt því fram í bók sinni The Problem of Unbelief in the Sixteenth Century að trúleysi, að afneita tilveru guðs, hafi verið ómögulegt fyrir Evrópumenn sextándu aldar. Allar aðgerðir fólks hafi verið með trúarlegu ívafi. Allt frá skírn til greftrunar vakti hin kristna kirkja yfir gerðum fólks. Engin vísindi afsönnuðu tilvist Guðs og engin heimspeki hafnaði tilveru hans. Því var ómögulegt fyrir Evrópubúa að ímynda sér að Guð væri ekki til þó að ræða mætti hin ýmsu guðfræðilegu vandamál um eðli hans. Það var ekki fyrr en við lok 18. aldar að örfáir Evrópumenn gátu hugsað sé að afneita guði.1 Hugtakið trúleysingi var notað fyrr á öldum sem skammarorð yfir þá sem höfðu aðrar skoðanir á Guði en maður sjálfur. Það þýddi ekki að sá sem var kallaður trúleysingi trúði ekki á neina guðshugmynd, það þýddi einungis að viðkomandi var með aðrar skoðanir á guðdóminum en formælandinn. Hugtakið var því móðgun og engum myndi detta í hug að kalla sjálfan sig trúleysingja.2 Af þessum ástæðum má hafa í huga að ekki voru allir þeir, sem íslenskir trúmenn kölluðu vantrúarmenn, endilega trúleysingjar. Þeir höfðu mögulega einungis frjálslyndari hugmyndir um guðdóminn enn þjóðkirkjan leyfði. Trúlega hefur það verið mjög róttækt skref fyrir 19. aldar íslendinga að gangast við því að vera trúleysingi. í dag á þessi lífsskoðun tiltölulega auðvelt uppdráttar þar sem trúarbrögð eru ekki jafn stór hluti af lffi almennings og þau voru fyrr á öldum. Margir þeir sem telja sig trúaða nú á tímum fara aðeins til messu á jólunum eða í fermingar, jarðarfarir og skírnir hjá ættingjum og kunningjum. En gera má ráð fyrir að trúleysi hafi verið mjög róttæk lífsskoðun á 19. öldinni. Þeir sem voru trúlausir eða höfðu uppi efasemdir um trúnaeðakirkjunaopinberlega, mættu vafalaust töluverðri andstöðu. Enda sýnir sú staðreynd að aðeins þrír landsmenn gáfu upp enga trú í manntali 18803 að fáir voru tilbúnir að gangast opinberlega við trúleysi eða voru í raun á þeirri skoðun. Gagnrýni frá kirkjunnar mönnum Óánægjuraddir frá prestum fóru að hljóma undir lok 19. aldar. Sumir töldu andlegt líf í landinu vera í ládeyðu og töldu að eitthvað þyrfti að gera í málinu. Valdimar Ásmundsson ritstjóri Fjallkonunnar birti í blaði sínu 1889, brot úr bréfi sem honum barst frá ungum presti sem ekki vildi láta nafns síns getið. Skoðanir hans eru mjög gagnrýnar á kirkjuna. „Lúterska kirkjan hjá oss er komin i doða undir hinu andadrepandi veraldlega valdi, og söfnuðirnir því orðnir sofandi. Þótt menn ekki afneiti trúnni hreint og beint, þá er hún þó dáðlaus án lífsfjörugrar framkvæmdar í verkinu.“4 Ungi presturinn gagnrýnir veraldlegt vald yfir kirkjunni og þá staðreynd að prestar þurfi að halda í gamlar úreltar kenningar Lúters og annarra manna um trúna. Hann vill fá meiri frelsi til handa prestum til að predika eftir sinni eigin sannfæringu og talar meðal annars um ástandið sem „nauðungarkristindóm.“ Hann vill auk þess „reforma“ prestaskólana og hleypa ekki neinum „mannsvínum“ inn í þá eins og hann orðar það. Unga prestinum var svarað harðlega þremur mánuðum síðar í Fjallkonunni af séra Benedikt Kristjánssyni á Grenjaðarstað. Benedikt segir um skrif unga prestsins að þau séu innblásinn af 40
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.