Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 36

Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 36
Sagnir, 29. árgangur góður spegill á trúarhugmyndir íslendinga á tímabilinu.9 Þegar Jón Vídalín vísar til kvenna og karla gerir hann ráð fyrir að eðlislægur munur sé á körlum og konum. I því tilliti segir hann: Guð hefur hlutunum næst víslega hagað. Manninum hefur hann gefið afl og vitsmuni, konunni fegurð og blíðlæti, hvörtveggi eiga svo sínar gáfur að brúka að Guði þóknist. Karlmaðurinn á að brúka styrkleika sinn til erfiðis en ekki ofstopa, vitsmunina til forsjónar og ekki hrekkvísi, konan fegurð sína til að þóknast manninum því það hefur Guð skapað í náttúrunni en eigi til lauslætis því það hefur djöfullinn innrætt í heiminn, blíðleika sinn til að ávinna mannsins geðsmuni, en ekki til að svíkja hann til vondra verka eins og Jessebel.10 Hér birtast hefðbundnar hugmyndir um hlutverk kynjanna, konan er blíðlynd og á að gera sitt besta til að þóknast eiginmanni sínum. Jón segir að það geti komið fyrir að kona sé gáfaðri en eiginmaður sinn og honum sé ekki til minnkunar að taka við ráðum hennar. „Það kann og ofi: að henda sig að einn ráðgjafi sé vísari en hans konungur. Samt er hann þó ekki nema ráðgjafi. Svo er og ein kona aldrei nema kona hvörsu sem hún er vel að sér um alla hluti. Hún kemst aldrei hærra en vera höfuðprýði bónda síns.“n Viðurkennt er að konur geti verið góðum gáfum gæddar. En sú staðreynd hafði ekki mikilvægi í sjálfu sér, sama hversu klárar konur voru eða öðrum kostum gæddar, gátu þær aldrei vonast eftir að vera metnar til jafns við karlmenn. Samkvæmt rannsóknum Ingu Huldar Hákonardóttur var Biblíuna ekki að finna á mörgum heimilum. Bæði var hún dýr og höfðaði ekki til kvenna, sérstaklega ekki Gamla testamentið. En margar dæmisögurnar þóttu of ofbeldisfullar, s.s. sagan af Lot sem lagðist með dætrum sínum eftir að kona hans breyttist í saltstólpa. Þessir þættir hafa að öllum líkindum haft áhrif á það hversu lítið Biblían var notuð við trúariðkun heima við. Aftur á móti nutu guðræknirit ýmiskonar mikilla vinsælda. Fremur öðrum guðrækniritum var vitnað í postillu Jóns Vídalíns sem prentuð var 12 sinnum á árunum 1780- 1838 sem má teljast mjög mikið á mælikvarða þessa tíma, en Postilluna var að finna á allflestum heimilum. Passíusdlmar Hallgríms Péturssonar voru sívinsælir frá útgáfu þeirra árið 1666 og voru gefnir út allt að 50-60 sinnum á áratugunum sem fylgdu.12 Vegna þess að hve miklum hluta heimilisguðrækni almennings hvíldi á ýmsum trúarritum, leituðust kirkjunnar þjónar við að gefa út ný rit í hvert skipti er straumhvörf urðu í trúarlegum efnum.13 Þó að kirkjunnar þjónar hafi leitast við að innleiða ný rit, þá komu þau aldrei í stað uppáhalds postillu Islendinga, þ.e. Vídalínspostillu, sem lesin var spjaldanna á milli. A síðari hluta aldarinnar urðu nýjar hugvekjur, postillur og sálmar allra eign. En sú staðreynd kom þó ekki við þá siði og venjur sem sveitasamfélagið hvíldi á. Af ofansögðu er hægt að draga þá ályktun að íslenskt trúarlíf hafi verið fremur einsleitt á 19. öld. Endurnýjun á lesefni var tiltölulega lítil og ný rit náðu ekki fylgi lesenda sem vanist höfðu hinum gömlu trúarritum. í einhæfu trúarsamfélagi Islendinga áttu nýjungar erfitt uppdráttar. Nýir hugmyndastraumar náðu ekki að festa rætur í íslensku trúarlífi fyrr en við lok 19. aldar. í Vídalínspostillu kemur fram skýr hlutverkaskipting á milli kynjanna. Hjón eiga að vinna saman og styðja hvert annað þrátt fyrir ólík hlutverk. Gunnar Kristjánsson túlkar orð Jóns varðandi hjónaband þannig að hann hafi lagt meiri áherslu á jafna ábyrgð hjóna og samvinnu en spurninguna um hver hefði vald yfir hverjum.14 Körlum var leyfilegt að sækja styrk til og ráðfæra sig við konur, þó var ekki um að ræða samband jafningja. Karlmaðurinn var ávallt æðri konunni þó svo að samstöðu og skilnings hafi gætt í samskiptum kynjanna. Margt fagurt er ritað í postillunni um samkennd og réttlæti, þó er Jón ekki þekktastur fyrir þá kapítula í postillunni heldur fer orðspor af honum sem prédikara reiðinnar. Honum var tíðrætt um syndina og freistingar djöfulsins, maðurinn er veikgeðja og hætt við að falla fyrir tálum hins illa. Ekki er að undra að margir hafi óttast heljarvist en himnaríki og helvíti voru mjög raunveruleg í hugum manna.15 Fólk ólst upp við að breytni þeirra hefði áhrif á hvort það fengi sæti á himnum eða yrði varpað í til heljar. Ahrif upplýsingar voru almennt mikil í nágrannalöndum okkar, en stefnan náði þó ekki að skjóta föstum rótum í huga almennings hér á landi á 19. öld. Upplýsingarmenn reyndu að innleiða mildari Guðsmynd og siðbót. Ekki gekk það sem skyldi en margir landsmenn íjárfestu þó í postillu Árna Helgasonar dómkirkjuprests sem kom fyrst út 1822. Þá postillu ritaði Árni að áeggjan Magnúsar Stephenssen sem var í mikilli nöp við Vídalínspostillu og heljarpredikanir Jóns. Honum fannst vanta trúarrit til styrktar upplýsingarstefnunni. Árið 1856 kom út húslestrarbók Péturs Péturssonar biskups, það rit náði almennri útbreiðslu og vinsældum. Pétur setur fram í hugvekjum sínum ríkjandi danska guðfræði á mildu máli. Þegar Péturspostilla kemur út á Islandi voru aðeins tvær postillur sem nutu vinsælda og almennrar útbreiðslu en það eru fyrrnefndar Vídalínspostilla og Arnapostilla. Að áliti Þorvalds Thoroddsens, ævisagnaritara og tengdasonar Péturs biskups, einkenndi hugvekjur hans 34
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.