Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 8

Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 8
Sagnir, 29. árgangur Guðmundur Hálfdanarson ímyndir - sjálfsmyndir: Hvernig mynda þjóðirsér söguskoðun? Snemmsumars árið 2008 sendi Sagnfræðingafélag Islands þáverandi forsætisráðherra Islands, Geir H. Haarde, bréf þar sem kvartað var yfir þeirri söguskoðun sem birtist í skýrslu um „ímynd íslands“ sem hafði komið út skömmu áður á vegum forsætisráðuneytisins. í bréfinu benti stjórn félagsins á að skýrslan byggði á úreltum hugmyndum sem væru greinilega „á skjön við sagnfræðirannsóknir síðustu 30-35 ára".1 Því til stuðnings var tekið dæmi af fullyrðingum í skýrslunni sem þóttu vafasamar, svo sem um innbyggða frelsisást þjóðarinnar sem skýrsluhöfundar sögðu að væri „mótuð af lífsbaráttu í harðbýlu landi“ og að þjóðin hafi tekið „stökk frá því að vera þróunarland til þess að verða ein ríkasta þjóð í heirni á innan við öld“ við það eitt að fá frelsi og sjálfstæði.2 Ahersla ímyndarskýrslunnar á eðlislæga ást íslendinga á frelsinu þarf í sjálfu sér ekki að koma á óvart því að hún er greinilegt barn síns tíma. I umsögnum „rýnihópa“, sem skýrsluhöfundar notuðu sem heimild um sjálfsmynd íslendinga, er landsmönnum talið helst til gildis að þeir séu nýjungagjarnir og vaði „áfram, en á jákvæðan hátt“ (62); þeir „láta ekkert stoppa sig“ (69); í viðskiptum „förum [við] okkar leiðir, framhjá „hírarkíinu“ (valdakerfinu)“ (69); á Islandi er „alltaf sagt: „já við getum örugglega gert þetta“. „Can do spirit“. Við trúum því að við getum allt“ (69), o.s.frv. Allar þessar klisjur um hina frjálssinnuðu og óheftu íslendinga voru áberandi til skamms tíma, á meðan „útrás“ íslenskra fyrirtækja og ævintýralegurvöxtur þármálastofnana þótti til mestu fyrirmyndar. „Islensku fyrirtækin sem leitt hafa útrásina á undanförnum árum byggja öll meira eða minna á þeim kostum og einkennum sem við teljum olckur hafa sem þjóð í augum útlendinga“, segir t.d. í skýrslu framtíðarhóps Viðskiptaráðs íslands sem út kom árið 2006. „Við erum lítil, vel tengd innbyrðis, erum fljót að átta okkur á stöðu mála, erum hugmyndarík, tökum ákvarðanir strax og lærum fljótt og örugglega af reynslunni.“3 Nú, þegar íjármálafyrirtækin eru flest rústir einar og fátt situr eftir af útrásinni annað en botnlausar skuldir, hljóma slíkar yfirlýsingar heldur hjákátlega, svo ekki sé meira sagt. Það sem kemur aftur á móti á óvart er hversu margt í söguvitund Islendinga hefur staðist átök síðustu mánaða. Vissulega er nú gert góðlátlegt grín að hugmyndum um víkingaeðli Islendinga, sem var notað fyrir ekki alllöngu til að skýra það sem virtist velheppnað strandhögg íslenskra viðskiptajöfra erlendis,4 en aðrar „staðreyndir“ úr íslandssögunni lifa þó góðu lífi. „Hryllilegustu mistök frá 1262“,5 sagði Davíð Oddsson, fyrrverandi seðlabankastjóri, t.a.m. um svonefndan Icesave-samning í blaðaviðtali, og vísar þar augljóslega til þeirra „mistaka" Islendinga að ganga Noregskonungi á hönd. Þór Saari, þingmaður Borgarahreyfingarinnar, tók undir þessa skoðun í útvarpsfréttum skömmu síðar: „Þetta er versti samningur sem ísland hefur nokkurn tíma séð sennilega síðan Gamli sáttmáli“, sagði hann. „Það er ekki flóknara en það.“6 Nú er málið auðvitað nokkuð flóknara en það. Þannig má minna á að því hefur verið haldið fram með gildum (en þó tæpast óyggjandi) rökum að sá „Gamli sáttmáli“ sem við þekkjum sé í raun alls ekki frá árinu 1262 heldur hafi varðveittir textar hans verið samdir á 15. öld til að styrkja stöðu íslendinga á þeim tíma.' Þar að auki er nokkuð djúpt í árinni tekið að lýsa hollustueiðum við Noregskonung sem „hryllilegum mistökum“. Fyrir Jóni Sigurðssyni var Gamli sáttmáli mikilvægur einmitt vegna þess að honum þótti samningurinn mjög góður, og þess vegna hélt hann sáttmálanum ákaft á loft í deilum sínum við Dani og vildi snúa aftur til þeirra landsréttinda sem honum þóttu tryggðir í hinum forna samningi.8 Þrátt fyrir að þau viðhorf sem birtist í ummælum stjórnmálamanna um „Gamla sáttmála“ eða „mistökin frá 1262“ geti tæpast talist góð sagnfræði þá eru þau mjög áhugavert hugmyndasögulegt viðfangsefni. Þannig hefur Gamli sáttmáli orðið í hugum fólks að eins konar lykilhugtaki íslandssögunnar og þar skiptir innihald meints sáttmála eða sögulegt samhengi hans litlu máli.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.