Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 39

Sagnir, 29. árgangur
Kristin trú sem þjakandi og styrlqandi afl
Sterk tvíhyggja einkenndi hugmyndir fólks um konur
þ.e. á þessum tíma, annað hvort voru þær hylltar fyrir
kynferði sitt eða ýtt niður í öskuna. Þær voru þjakaðar af
erfðasyndinni og samkvæmt skilgreiningum kristinna rita
í meiri hættu á að ánetjast illum öflum en karlar. Höfundi
Tímóteusarbréfs fannst að með syndafalli Evu hefði
konan fyrirgert rétti sínum til að taka þátt í opinberu lífi,
það er sök Evu að syndin komst í heiminn og fyrir það
eru konur enn að gjalda.33 Tilvitnunin í syndafallið hefur
í gegnum tíðina verið notuð til að réttlæta undirokun
kvenna. En þrátt fyrir syndsamlega náttúru kvenna
var orðum Páls postula um að karlar og konur, frjálsir
menn og þrælar yrðu jöfn á himnum, höfð í hávegum.34
Karlmenn höfðu meira frelsi til athafna en konur og
voru í nánari snertingu við heiminn utan heimilisins. Því
hefur verið haldið fram að karlar fremur en konur hafi
fundið til spennu gagnvart siðferðilegum kenningum
kirkjunnar. Drykkjuskapur, lauslæti og slíkar syndir áttu
fremur helgað land í heimi karla.35 Karlmönnum leyfðist
að teygja siðareglur kristni og þar af leiðandi samfélags
lengra en konur, svo sem í sambandi við framhjáhald.
Mun vægar var tekið á framhjáhaldi karlmanna en
kvenna. Ef kona gerðist sek um slíkt athæfi gat það haft
alvarlegar afleiðingar í för með sér, fjársekt og jafnvel
fangelsisvist, á meðan karlmaður var ávítaður. Sérstaklega
voru konur varaðar við líkamlegum samskiptum við
hitt kynið. Þær áttu á hættu að verða ófrískar utan
hjónabands, en konur sem það henti áttu ekki viðreisnar
von í hinu íslenska sveitasamfélagi. Kristin trúarrit voru
án efa grunnur siðferðisskoðana fólks. Þeirri hörku sem
beitt var í siðferðismálum kvenna á því rætur að rekja til
kristinna rita.36
Á síðustu áratugum hafa feminískir guðfræðingar
tekið hina kristnu hefð til endurskoðunar, mikið hefur
borið á gagnrýni í garð karllægni kristni og kristinna
rita, þ.á.m. Biblíunnar. Fræg er umfjöllun femíníska
heimspekingsins og guðfræðingsins Mary Daly um
fórnarlambshugsunarhátt eða scapegoat mentality.
Samkvæmt Arnfríði Guðmundsdóttur kemst Daly að
þeirri niðurstöðu í bók sinni Beyond God the Father
(1973) að Kristur sé ekki heppileg fyrirmynd fyrir
konur. Arnfríður telur hugmyndir Daly benda til þess að
konur fremur en karlar hafi verið hvattar til að tileinka
sér hugsunarhátt fórnarlambsins. Sá hugsunarháttur
einkennist af eiginleikum eins og fórnandi elsku,
umburðarlyndi gagnvart þjáningu, auðmýkt og hógværð.
Kristi eru eignaðir þessir eiginleikar og því telur Daly að
fyrirmynd Krists hafi ýtt undir fórnarlambshugsunarhátt
á meðal kvenna.37 Hún tekur jafnvel svo djúpt í árinni að
eina leið kvenna til frelsunar sé að yfirgefa kirkjuna. Þeir
eiginleikar sem eignaðir eru Kristi og konum stuðla að
aukinni kúgun kvenna séu þeir skoðaðir út frá forsendum
feðraveldisins. Arnfríður Guðmundsdóttir segir að
konur hafi lagt sig fram við að feta í fótspor Krists. Þær
leituðust við að lifa lífi sínu eftir kærleiksboðum hans og
taka hagsmuni annarra fram yfir sína eigin.38 Þjáningin
var upphafin og Guði þakkað fyrir að senda þjáninguna
til manna sem hluta af þroska og lærdómsferli. En það
er varhugavert að setja fórn og þjáningu á háan stall. Ef
samþykkt er að þjáning sé af hinu góða er sú hætta fyrir
hendi að ekkert verði að gert til að breyta viðverandi
ástandi.39 Jafnvel má tala í þessu samhengi um trúarlega
nauðhyggju. Sú skoðun að allt sé fyrirfram ákveðið af
Guði getur orðið til þess að menn taki ekki ábyrgð á eigin
lífi.40
Kristnum ritum er tíðrætt um hlutverk og eðli kvenna
eins og áður segir. En kristni og kristin trúarrit höfðu ekki
eingöngu neikvæð áhrif á hugmyndir kvenna um sjálfar
sig. Konur leituðust við að samsvara sigþeim hlutverkum
sem kristni og samfélag áréttaði þeim. Trúin veitti konum
styrk á erfiðum tímum, þær báru mikla lotningu fyrir
guðs orði og leituðu til persónulegs Guðs á erfiðum
tímum sem og í daglegu amstri. Sýnt hefur verið fram á
að samfélagsstaða kvenna hafi stuðlað að því að viðhalda
trúrækni þeirra.41 Almennt áttu konur litla von um að
geta menntað sig, þær komust í litla snertingu við annað
en það sem viðkom heimilinu. Karlmenn áttu auðveldara
með að kanna heiminn, hann var óskiljanlegra fyrirbæri
fyrir ómenntaðar konur sem fannst þær léttvægur þráður
í vef almættisins.42
Kristin trúarrit urðu konum mikilvægt hjálpartæki á
seinni hluta 19. aldar, trúararfinn nýttu þær sér til að
styrkjabaráttumál sín. Kenningar Lúthers um persónulegt
samband einstaklinga við æðri máttarvöld hjálpuðu þar
mikið til43 Lúther hvatti til þess að Biblían væri lesin í
Ijósi Krists. Ljóst er að Kristur gekk í mörgum tilfellum
þvert á viðteknar hugmyndir um konur. Hann hélt fram
jafnréttissjónarmiðum í samfélagi sem einkenndist af
yfirráðum karlmanna. Margir komu að samningu og
samsetningu ritningarinnar og því skyggja ríkjandi
viðhorf í garð kvenna á það jafnræði sem Jesú boðaði.44
Siðferðilegum gildum var haldið að konum í mun ríkari
mæli en körlum, litið var alvarlegri augum á syndir kvenna
en karla þó að karlmenn hafi frekar iðkað það sem taldist
syndsamlegt líferni en konur. Á seinni hluta 19. aldar
tóku konur að gagnrýna þá neikvæðu mynd sem birt er
37