Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 51

talsvert frábrugðin því sem gerðist víðar annars staðar og
þjóðfélagsgerðin var þar að auki allt önnur en í löndum
þar sem þéttbýlismyndun var fyrir löngu hafin.7
Ferill bænarskráa og gangur umræðu á þingi
Fyrst er það að segja að fyrri bænaskráin var undirrituð
í júní 1863, skömmu áður en Alþingi kom saman í
Reykjavík. Það ber eflaust vott um það hversu hugmyndir
um trúfrelsi voru róttækar að héraðsfundur Þingeyinga
að Fremstafelli 26. maí 1863 hafnaði bænarskránni
sem Einar Asmundsson bóndi í Nesi í Höfðahverfi,
forvígismaður málsins, hafði lagt fyrir fundinn. Hafði
Einar orðið fyrir áhrifum af frjálslyndum viðhorfum
í þeirri umbrotaöldu sem gengið hafði yfir Evrópu 15
árum áður, en hann var þá búsettur í Kaupmannahöfn.
Þar að auki átti Einar vinskap við kaþólska presta sem á
Islandi voru undir lok sjötta áratugar 19. aldar og hafa
þau tengsl sjálfsagt haft mikil áhrif á frumkvæði hans í
þessu máli.8 Þrátt fyrir að verða undir á héraðsfundi
lét Einar ekki deigan síga, leitaði eftir undirskriftum
manna utan fundar og náði alls 22 slíkum.9 Framvindan
í héraðinu var svipuð tveimur árum síðar þegar önnur
bænaskrá um trúfrelsi var send þaðan. Þó sleppti Einar
því þá að leggja skrána fyrir héraðsfund og leitaði strax
eftir undirskriftum sem erfiðlega gekk, en einungis 10
lögðu nafn sitt undir bóninaþað árið.10
Á þinginu 1863 var bænaskráin lögð fyrir það til umræðu.
Hún tók alllangan tíma með hvössum skoðanaskiptum,
þrátt fyrir að Jón Sigurðsson á Gautlöndum, fyrsti
framsögumaður, mæltist til þess „að þingmenn töluðu sem
minnst um hana nú, og með þeirri hógværð og stillingu,
sem máli þessu er samboðið“.n I umræðunum komu fram
tillögur annars vegar um að senda málið til sérstakrar
þingnefndar oghins vegar að málið yrði tekið til skoðunar
ásamt öðrum málum er tengdust rýmkun á borgaralegum
réttindum í 1. eða 2. nefnd í stjórnarbótarmálinu. Voru
báðar tillögurnar leiddar til lykta í atkvæðagreiðslu undir
lok umræðna þar sem bóninni var vísað frá þinginu með
yfirgnæfandi meirihluta, fyrst frá sérstakri nefnd með 20
atkvæðum gegn 3 og síðan frá nefnd í stjórnbótarmálinu
með 15 atkvæðum gegn engu.12
Umfjöllun Alþingis 1865 um bænaskrá þess árs um
trúfrelsi var heldur styttri en þrefið tveimur árum áður.
Enn og aftur var það Jón á Gautlöndum sem hafði
framsögu um málið og lét að því liggja að margir af
nýjum þingmönnum á Alþingi kynnu að taka betur í
málið en sumir af fyrirrennurum þeirra 1863.13 Jóni varð
ekki að ósk sinni og fékk málið víðlíka móttökur, ef ekki
harðneskjulegri, en tveimur árum áður. Umræðurnar
Sagnir, 29. árgangur
EinarÁsmundsson í Nesi
voru afar stuttar, en enginn tók til máls sem lýstu sig
bóninni fylgjandi. Var málið fellt frá fyrirhugaðri nefnd
með miklum mun, 21 atkvæði gegn 2.14
Hvaðvildu Þingeyingarnirí
trúfrelsismálum?
Þegar bænaskrárnar eru skoðaðar er nokkur
blæbrigðamunur á þeim. Svo dæmi sé tekið eru
kaþólikkar sérstaklega nefndir í skránni frá 1863 og olli
það nokkrum titringi hjá nokkrum þingmönnum það ár.
Krafa þeirra 22 sem settu nafn sitt undir skrána 1863 var
engu að síður skýr. Nú skyldi leyfa „öllum kristilegum
trúarbragðaflokkum ... fullkomið trúarfrelsi hér á landi
og allt það úr lögum numið, sem því hefir verið til
fyrirstöðu.”15 Eftirtektarvert er að hér vilja Þingeyingarnir
einungis trúarfrelsi fyrir kristna trúflokka. Töldu
bænaskrármenn að Islendingar ættu njóta frelsis í þessum
málum til jafns við samþegna sína í Danmörku, enda „sé
hverjum skynsömum og menntuðum manni Ijóst hve
ósanngjarnt og illa tilfallið það er, að leyfa ekki hverjum
kristnum manni að þjóna guði með þeirri aðferð, er
sannfæring manns býður”.16
Bænaskráin frá 1865 var um margt ítarlegri í
röksemdafærslu sinni og tók í ýmsum tilvikum mið af því
hvernigandstaðaviðfyrribænaskrávarrökstuddáþinginu
49