Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 18

12
HELGAFELL
við minna fylgi í kosningum en 99%. Með
þessu mikla fylgi virðist eiga að gefa í
skyn, að allir eigi eina sál og ekki þurfi
því að hafa áhyggjur af kúgun minnihluta,
sem ekki sé til.
Ein af orsökum þessa hugtakaruglings
er sú, að lýðræðið hefur 1 hugum manna
verið gert að sjálfstæðu markmiði, og þar
af leiðandi hafa menn farið að líta á form
lýðræðisins, það er að segja kosningar og
þinghald, sem hin mikilvægustu réttindi í
sjálfu sér. En þetta er alger misskilningur.
Lýðræðið er ekki sjálfstætt markmið, það
er ekki einstaklingum dýrmætt á sama
hátt t. d. og frelsi, efnahagslegt öryggi eða
virðing og vinátta annarra manna; heldur
er lýðræðið aðeins tæki til þess að tryggja
einstaklingnum önnur verðmæti, svo sem
frelsi og jafnrétti, sem eru honum mikils
virði. Það lýðræði, sem ekki þjónar þess-
um markmiðum, er innantómt form. Með
þessu vil ég ekki draga úr gildi raunveru-
legs lýðræðis, því að þrátt fyrir galla þess
er það eina stjórnarform, sem hefur til
lengdar getað varið rétt þegnanna gegn
ofríki valdhafanna. Hins vegar megum við
ekki fara með formála lýðræðisins eins og
innihaldslausa þulu, en loka um leið aug-
um fyrir þeim mörgu hættum, sem að
frelsi einstaklingsins steðja. Þannig hafa
hinir skriftlærðu allra tíma glatað kjarna
hugsjónanna, en setið eftir með hismið
eitt.
Af þessum sökum má í stað lýðræðis 1
umræðum um þau vandamál, sem hér eru
til meðferðar, setia orðin frelsi og jafnrétti
einstaklingsins, því að þau verðmæti eru
það, sem sönnu lýðræði er ætlað að þjóna.
II
Frelsi hvers manns er undir því komið
fyrst og fremst, á hve stórum hluta af at-
hafnasviði sínu hann er frjáls gerða sinna.
Það eina, sem okkur varðar hér, er félags-
legt frelsi, það er að segja að vera óháður
hömlum af hendi annarra manna eða sam-
félagsins. Menn eru frjálsari, ef þeir ráða
því sjálfir, hvort þeir drekka áfengi eða
neita sér um það, og frjálst athafnasvið
manns, sem rekur sjálfstæðan atvinnuveg,
er stærri en þess, sem vinnur hjá öðrum
og verður að hlíta fyrirmælum hans um
vinnu sína, svo að dæmi séu nefnd.
Nú liggur það í augum uppi, að athafna-
svið allra einstaklinga getur ekki verið
ótakmarkað, þar sem hagsmunum þeirra
lýstur saman, og frelsi eins getur því orðið
ófrelsi annars. Hér verður þjóðfélagið í
heild því að skerast í leikinn, að svo miklu
leyti sem félagslegar venjur og siðareglur
leysa ekki vandann. Það verður að skera
úr um það, hvernig leysa skuli deilur, sem
upp koma vegna þess, að hagsmunir manna
rekast á, og það verður að ákvarða, hve
miklar hömlur einstaklingar megi leggja
hver á annan.
Takmarkanir samfélagsins á athafna-
frelsi einstaklingsins koma aðallega fram
í tvennu formi. Annars vegar í því, að sett-
ar eru almennar lagareglur, er takmarka
athafnasvigrúm manna og ákveða, hvern-
ig greiða skal úr deilum, sem upp kunna
að rísa milli þeirra. Hins vegar þannig, að
þjóðfélagið sjálft í formi ríkisvaldsins tek-
ur í sínar hendur ákveðin verkefni, sem
það telur einstaklinga ekki geta farið rétti-
lega með. Er þar t. d. að nefna löggæzlu,
fræðslumál og einkum á síðari tímum ýms-
an atvinnurekstur.
Nú skiptir það einstaklinginn miklu máli,
hvernig þær hömlur, sem lagðar eru á
frelsi hans, eru ákveðnar. Frelsi hans og
réttindum er því betur borgið, ef hann get-
ur sjálfur haft áhrif á þær ákvarðanir, sem
um þetta eru teknar, heldur en ef þær eru
teknar af ríkisvaldi, sem lítið tillit þarf
að taka til vilja þegnanna. Það er hér, sem
við komum að hlutverki lýðræðisins og
mikilvægi þess fyrir frelsi einstaklingsins.
Frjálsar kosningar, skoðanafrelsi og aðrir
þættir lýðræðisins hafa þann tilgang að
vernda einstaklinga þjóðfélagsins fyrir
misbeitingu ríkisvaldsins og gera þeim
kleift að hafa áhrif á eðli þeirra hafta,