Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 35

TÍMINN FLETTIR SPILUNUM TVISVAR
29
um alþing (Khöfn 1843). Páll var mikill
talsmaður tvöfaldra kosninga, og varð
skoðun hans ofan á á Alþingi 1847, er það
var samþykkt með 12 atkvæðum gegn 10
að mæla með tvöföldum kosningum í bæn-
arskrá til konungs. Á hinu næsta þingi
hafði alþingismönnum snúizt hugur í þessu
efni. Páll Melsteð var þá í hafvillum, er
málinu var ráðið á þingi, sem síðar mun
nánara greint, og má segja, að hugmynd-
in um tvöfaldar eða óbeinar kosningar
væri þar með horfin úr alþingissögunni,
þótt hún ætti eftir að skjóta upp höfðinu
í umræðum stöku sinnum.
Þingvallafundur hafði sumarið 1849 í
bænarskrá til Alþingis stutt einfaldar kosn-
ingar og í rökstuðningi sínum flutt þessa
fögru trúarjátningu: „Því frjálsari sem
kosningarrétturinn er, og því fleiri sem
taka þátt í kosningum, því meiri áhuga og
því betri vilja hlýtur þjóðin að fá til að
starfa að framförum sínum, og því meiri
hljóta framfarirnar að verða“. (Alþt. 1849,
bls. 120). En þingnefndin, sem kvað niður
tvöföldu kosningarnar, gerði það með þess-
um orðum:
„Vér viljum ekki neita því, að þegar
litið er einungis á víðáttu og strjálbyggð
lands þessa, og öllu öðru tilliti er sleppt,
þá eigi tvöfaldar kosningar hér fullt
eins vel við og einfaldar. En þegar hins-
vegar er litið til hugarfars og hugsunar-
háttar íslendinga yfir höfuð, til liug-
mynda þeirra, er hver maður, eins hinn
fátæki, sem hinn ríki, gjörir sér um
liinn upprunalega og óræka rétt, sem
hver frjáls maður á á því, að ráða því
sjálfur, hvern hann velur sér til erinds-
reka, í hverju sem er; þegar þess er gætt,
að hér er engin meðalstétt í landinu, að
hvergi er auður eða fátækt jafnlítill vott-
ur vitsmuna og menntunar, sem hjá oss;
þegar menn kannast við það, sem eng-
inn hefir nokkru sinni dregið af alþýðu
vorri, að hún sé yfir höfuð að tala, mjög
jafnkomin að greind og heilbrigðri skyn-
semi, að hvergi varla gefist minni þræls-
ótti meðal almúgans, né kúgun á hon-
um af hendi yfirboðara; þegar á allar
þessar ástæður er litið, segjum vér, þá
mun það þó verða ljóst, hverjum manni,
að einfaldar kosningar og sem minnst
bundnar sé hugsunarhætti og þjóðerni
Íslendinga miklu eðlilegri, heldur en
tvöfaldar kosningar“. (Alþt. 1849, bls.
564—565).
Efnahagur kjósenda var miklu mikils-
verðara atriði. í bænarskrá Alþingis 1847
er m. a. farið fram á það, að „kosningar-
réttur verði veittur öllum búsettum mönn-
um, þeim sem ekki eru öreigar". Þingmenn
eru þarna furðu frjálslyndir, en heimild-
irnar sýna, að mönnum þótti óhætt að vera
frjálslyndari um kosningarrétt og kjör-
gengi, ef kosningar væri óbeinar. Það mun
sjást, er fram vindur frásögninni, að síð-
ar var nokkuð hopað frá kröfunum um
þetta atriði, en gaman er að hafa hér eftir
ummæli þingmanns Strandamanna, Ás-
geirs bónda Einarssonar í Kollafjarðarnesi
(hann er þó kunnari sem Ásgeir á Þing-
eyrum), á Alþingi 1847:
„Það mun öllum kunnugt, hversu
ógeðfellt það var íslendingum, að kjör-
gengi og kosningarréttur var bundinn
við fjáreign, og það er viðurkennt af
öllum, að skynsemi, dugnaður og ráð-
vendni sé ekki bundin við auðlegð, og
auður geti hlotnazt þeim, er þessa kosti
vantar; en þar ætíð verður að vera eitt-
hvert takmark við kosningarlögin, verða
allir að viðurkenna, að betur eigi við á
íslandi, að það séu þeir áminnztu kost-
ir en fjáreign11. (Alþt. 1847, bls. 778).
Aldur kjósenda hafði í alþingistilskipun-
inni verið miðaður við 25 ár, og svo var
enn í bænarskránni 1847. Það brá því und-
arlega við, er Alþingi 1849, sem annars var
mjög frjálslynt 1 óskum sínum um kosn-
ingalög til þjóðfundarins, færði aldurinn
upp í 30 ár. Mun það hafa verið hald
manna, að með því móti þóknuðust þeir
betur dönsku stjórninni, þar sem kosning-
arréttur í Danmörku var þá bundinn við
30 ár, og ennfremur var þetta hugsað sem