Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 70

64
HELGAFELL
ríkulega umbun. Fáni þjóðarinnar blakti á
ókunnum höfum, heimurinn kenndi valds
hennar. Hún var auk heldur að skapa sér
frægar bókmenntir.
En þá bregður svo undarlega við á þessum
atorku- og bjartsýnistímum, að þorri bók-
menntanna og frægustu verkin draga fram í
dagsljósið illvirki, spillingu og örvilnun sem
snara þætti úr mannlegu hlutskipti. Þetta eru
gamlar sögur úr borgarastríðinu, losta- og
hryllingssögur: bróðir selur blíðu systur sinn-
ar, faðir girnist dóttur, konungur fellur hug
til ungmennis, augu eru stungin úr gamal-
menni, öldungur er myrtur í svefni, vinar-
heit rofin, loforð svikin, góðir menn formæla
guðunum, og hver blettur er blóði stokkinn.
Útlendir menn, sem lesa þessar bækur, ætla,
að X-land væri byggt úrkynjuðu fólki og
raunalega snauðu að smekkvísi, siðgæði og
manndyggðum.
Þetta var England á dögum Elísabetar
drottningar fyrstu, sem nú hefur verið lýst,
en ekki Bandaríkin í dag á þessu Herrans
ári Velmegunarinnar miklu. En ef þess er
gætt, sem breytzt hcfur almennt í heiminum,
og einnig hins, að við Aineríkumenn eigum
tæplega neinn Shakespeare, heldur í hæsta
Iagi menn á borði við Jolin Ford og John
AYebster, samtíðarhöfunda hans, gætum við
alveg eins verið að tala um Bandaríkin. Og
í því sambandi væri ekki úr vcgi að skiptast
á nokkrum orðum við séra Bruckberger, sem
ritaði grein hér í New York Times fyrir
skömmu, og sömuleiðis við höfund ritstjórnar-
greinar, sein birtist í tímaritinu Life 12. sept.
[1955].
Þessir greinarhöfundar láta sig báðir máli
skipta, hvernig Ameríka kemur heiminum
fyrir sjónir. „Er það sanngjarnt,“ spyr séra
Bruckberger, franskur vinur vor, sem kom í
heimsókn, „að hið mikla blómaskeið amer-
ískrar skáldsagnagerðar skuli þurfa að há
forustu Bandaríkjanna í hinum frjálsa heimi?“
Og Lifc segir: „Evrópumenn hafa drukkið í
sig fordóma gegn Ameríku úr ýmsum hinum
ágætustu bókmenntum sínum, þar sem finna
má heiftúðlegar árásir á vort ótigna lýðræði.
. . . Engin furða þótt sú ófagra mynd ljókki
að mun, þegar vér hjálpum þeim til með því
að gera sjálfir lítið úr oss.“
Hvað skal gera, þegar listræn gildi og póli-
tískir hagsmunir stangast á?
Séra Bruckberger tekst ekki á hendur að
svara þeirri spurningu fyrir oss. Hann segir,
að það sé „sómi“ bókmennta, að þær stofni
til „stórfellds ágreinings í vitundarlífi þjóða“.
A hinn bóginn harmar hann þær afleiðingar,
sem þessi ágreiningur í vitundarlífi þjóðar
vorrar valdi út á við. Hann er vissulega of
vel menntur til þess að freista að greiða úr
þessu ósamræmi í sama anda og höfundur
greinarinnar í Life, sem segir um leið og liann
slær nokkra hefðgróna varnagla, að nú eigi
bókmenntir Ameríku að vera bjartsýnar, af
því að hagur landsins standi með svo miklum
blóma og lýkur miklu lofsorði á „Gráklædda
manninn“, af því að sú saga sé að minnsta
kosti „jákvæð“, enda þótt hún sé „ómerkilegt
listaverk“.
Greinarhöfundur tekur meira að segja til-
vitnun í Sloan Wilson, höfund „Gráklædda
mannsins“, að texta fyrir ræðu sinni: „Heim-
urinn hefur verið mér mjög góður, og ég býst
við, að þess sjái merki í bókum mínum. Okk-
ur hættir til að gleyma því, að nú er góða*ri
í landi. Alltof margir höfundar skrifa, eins og
þeir væri ennþá aftur á kreppuárunum.“
Enda þótt ég hafi ekki ennþá lesið „Grá-
klædda manninn“, leyfi ég mér að draga í
cfa, að heimurinn eigi eftir að verða höfundi
hans jafngóður og Ernest Hemingway, Will-
iam Faulkner, Theodore Dreiser, Sinclair
Lewis, T. S. Eliot, Robert Frost, og býsna
mörgum öðrum amerískum höfundum, sem
ekki tókst jafnauðveldlega að finna samnefn-
ara fvrir heimspeki og bankainnstæðu. Það,
sem hér er raunverulega lagt að veði, er frelsi.
Ef listsköpun liefur nokkurt gildi, er það fólg-
ið í því, að hún er að sínum hætti alveg frjáls
atliöfn. Vitaskuld mótast hún við alls konar
ótöluleg skilyrði, en engin rannsókn á þess-
um skilyrðum, hagfræðilegum, líffræðilegum
né öðrum, liefur megnað að komast fyrir
Ieyndarmál þess, hvernig hin nýja skvnjun,
hið nýja listaverk, sem með sanni má kallast
skapað, verður til. En hið nýja við verkið er
teikn frelsisins.
Ég álít., að enn hafi ekki verið skrifuð skáld-
saga, sein skilgreini nógu vel sögu vora, eins
og hún er að gerast í dag, og mér ér jafnlítið