Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 56

50
HELGAFELL
á því leikið, að þetta fyrirkomulag, sem
frv. inniheldur, miðar að því að draga
valdið úr höndum strjálbyggðu hérað-
anna og yfir á hin þéttbýlli. Það er nú
kannske sanngjarnt, að nokkru leyti. En
það getur þó verið varhugavert. Það er
enginn vafi á því, að hér myndast sem
annarsstaðar smátt og smátt stórbæir
eða borgir, og þar sem borgir eru, þar
myndast einnig ómenntaður ruslaralýð-
ur eða skríll. En nú er kosningarréttur-
inn á leiðinni að verða almennur, og við
það fær almúginn og þá skríllinn í borg-
um og bæjum betri og betri tök . . .“
(Alþt. 1907, B. 2143—2145. d.).
Hannes Þorsteinsson ritstjóri, síðar
þjóðskjalavörður: „ . . . Hér er verið að
breyta margra alda héraðaskiptingu,
rótgrónu fyrirkomulagi. Þessi héruð,
sýslurnar, hafa um langan aldur verið
eins og ríki út af fyrir sig, með sérstakri
stjórn og sérstöku fyrirkomulagi. Þetta
halda menn fast við, eins og vonlegt er.
En nú segir stjórnin: „Þennan múr er
rétt að rífa niður.“ En ég segi: „Svo er
rétt að rífa niður garða granna á milli
að með beggja leyfi sé“. . . . Ég verð að
skoða þetta sem nokkurskonar valdboð,
sem þröngva á að þjóðinni. . . . Fari
kjósandinn að raða [frambjóðendum á
kjörseðli] . . . má búast við, að kjörseðl-
ar verði ógildir hrönnum saman. — Enn
er eitt. Þessi fjölmennu kjördæmi fá
yfirtök yfir hin fámennari, og þar sem
sjávar- og sveitabændur eru í sambandi
um kosningar, þá ræður sjávarlýðurinn
lögum og lofum“. (Alþt. 1907, B. 2153—
2154).
Engan þarf að furða, þótt maður jafn
fjölkunnugur á forn fræði og Hannes Þor-
steinsson gæti vakið upp 50 ára gaml-
an draug um „sjávarlýðinn“. En hann hafði
og klerklega mennt og mun það hafa orð-
ið til þess, að síðar í ræðu sinni þótti hon-
um rétt að benda á, að kveða mætti draug-
inn niður, þótt síðar yrði:
„Það getur verið, að þjóðin söðli um
eða breyti skoðun sinni á þessu máli,
ei' t. d. sú reynsla verður á núgildandi
kosningalögum, að þau séu óhagkvæm
og óheppileg. Næstu kosningar geta því
einmitt orðið til að flýta fyrir þessu
máli. . . . Er því sjálfsagt að láta það
hvíla sig til næsta þings, og þá getur
stjórnin tekið það upp aftur, enda getur
vel verið, að þá blási byrlegar en nú, og
fylgi þjóðarinnar við það aukist til þess
tíma“.
' I ’veir höfuðklerkar og einn guðfræðing-
ur óvígður höfðu í andmælum gegn
frumvarpinu lagt áherzlu á það, að með
því væri verið að draga valdið úr höndum
bænda og jafnvel gera þeim örðugt um
framboð. Það bregður því skemmtilega við,
að fremsti formælandi þess úr hópi þing-
manna er einmitt bóndi, Pétur Jónsson á
Gautlöndum, síðar ráðherra. Við höfum
séð kafla úr nefndaráliti minnihlutans,
sem hann samdi. Hann leggur í umræðun-
um hvað eftir annað áherzlu á „fegurð“
þessa kosningafyrirkomulags.
„Og heimti hlutfallskosningaraðferðin
öllu meiri þroska“, segir Pétur, ,,þá mið-
ar hún líka þeim mun meira að því að
efla hann, og yfir höfuð hina betri þætti
„pólitíska“ lífsins, eins og ég hefi bent
á í nefndaráliti minni hlutans, en kefja
margt illt, sem blasti á kosningabarátt-
una eftir núgildandi aðferð“. (Alþt. 1907,
B. 2103).
„Það er álit þingmanna flestra, ef
ekki allra,“ segir Pétur á Gautlöndum
við 3. umræðu málsins, „að hlutfalls-
kosning sé sú æskilegasta og fegursta
kosningaraðferð, ef hægt sé að koma
henni við. Og þeirrar skoðunar mun
þjóðin líka vera, eða þeir, sem um það
mál hafa hugsað; og það eru þó nokkuð
margir, sem það hafa gjört, því hlutfalls-
kosningunni hefir einu sinni verið lýst
í riti af Páli heitnum Briem, og þar sýnt
fram á, hve réttlát og fögur hún væri.
En ef það er skoðun þjóðarinnar, að
hlutfallskosningin sé góð, ef henni verð-
ur komið við, þá verð ég að segja, að
við þingfulltrúarnir ættum að hafa betur