Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 58

52
HELGAFELL
eftir því, að þingmálafundir krefjist þess,
að hlutfallskosningar . . . verði í lög leidd-
ar, mega menn víst bíða lengi. Hér eiga
hinir vitrari menn að ganga á undan —
bæði hér og annarsstaðar. Fulltrúar þjóðar-
innar eiga að vera leiðtogar hennar, en
ekki leiddir af henni“. (Alþt. 1907, B. 2107).
„Ég er sannfærður um það“, segir
Hannes síðar í sömu ræðu, „að þess verð-
ur ekki langt að bíða, að hlutfallskosn-
ing kemst á hér á landi, og ég skal bæta
því við, að það er einlæg ósk mín, að
það verði sem allra fyrst. . . . Þegar
samþykkt var hlutfallskosning til bæj-
arstjórna hér, þá sagði einn háttv. þm.,
sem nú er hér 1 salnum, að hann von-
aði þess, að bráðum yrði einnig svo hátt-
að við ,,pólitískar“ kosningar. Ég tók í
huga mínum undir þá ósk þá, og ég
hef síðan af veikum mætti reynt að
vinna að því marki.“
„Ég held, að fáir yrðu til þess“, segir
Hannes síðar, „að halda fundi í þeim
30—40 hreppum, sem eru í því fyrirhug-
aða kjördæmi, er háttv. þgm. [síra Ólaf-
ur] sérstaklega nefndi, því síður að
ganga fyrir hvers manns eða hverrar
konu hné til atkvæðabeiðslu á öllu því
flæmi. Slíkt mundi hverfa „úr móð“. Að
því er sérstaklega snertir horfur fyrir
bændur til þess að ná kosningu, virðist
mér auðsætt, að þær yrðu betri en ekki
verri með hinu nýja fyrirkomulagi. Eins
og nú er ástatt, og eins og ástatt yrði með
einmenningskjördæmum er einsætt, að
hafi „blaðamaður eða annar gasprari11
aðeins einu atkv. meira en bóndinn, sem
býður sig fram á móti honum, þá fell-
ur bóndinn, en ,,gasprarinn“ kemst að.
Þetta getur eins átt sér stað í 5 sam-
liggjandi einmenningskjördæmum eins
og í einu. En sé nú þessum 5 einmenn-
ingskjördæmum slegið saman í eitt hlut-
fallskosningarkjördæmi, sem kýs 5 þm.,
þá verður allt annað uppi á teningnum“.
(Alþt. 1907, B. 2134—2135).
Breytingartillaga meiri hluta nefndar-
innar — um 34 einmenningskjördæmi —
var felld við 2: umræðu frv. ineð 8:16 atkv.
Er frumvarpið sjálft kom til endanlegr-
ar afgreiðslu í neðri deild, var það einnig
fellt. Greiddu 11 þingmenn frumvarpinu
atkvæði, en 12 á móti. Tveir sátu hjá, og
voru því taldir til meiri hlutans. Er nokk-
uð erfitt að skilja afstöðu þeirra, því að
báðir höfðu tekið til máls, og hafði annar
talið „miklar réttarbætur“ fólgnar í frv.,
og hinn talið það „frjálslegra og réttlát-
ara“ en gildandi kosningalög. Líklega hafa
þingmálafundirnir um vorið haft lamandi
áhrif á framtakssemi þeirra í málinu.
Hefðu þeir báðir greitt málinu atkvæði,
hefði það náð samþykki neðri deildar,
og ekki er ólíklegt, að Hannes Hafstein
hafi haft svo góð tök á hinum konung-
kjörnu, að sigur frumvai'psins í efri deild
hafi verið tryggður. En það er auðvelt að
segja „hefði . . . hefði“, og svo fór sem fór.
Þegar sýnt var, að kosningalaga-réttar-
bót Gladstones myndi falla í brezka þing-
inu árið 1866, hélt hann mikla ræðu, þar
sem hann sagði:
„Þér getið lagt frumvarp vort í gröf-
ina, en það, sem vér setjum á leiði þess,
eru orðin: Exoriatur aliquis ncstris ex
ossibus ultor (Einhver mun upp rísa af
beinum vorum sem hefnir). Og vér erum
öldungis sannfærðir um að þau orð munu
rætast.
Þér getið ekki barizt gegn framtíð-
inni, tíminn er vor megin. Hinar ríku
vættir þjóðfélagsins, sem ganga fram
með tign og veldi, og hark umræðna
vorra fær ekki truflað né tafið eitt
andartak, — þessar ríku vættir eru yð-
ur andvígar; þær fylkja sér á vora hlið.
Og gunnfáninn, sem vér berum til þess-
arar orustu, þótt hann kunni um sinn að
drúpa yfir beygðum höfðum vorum, þá
mun hann brátt blakta aftur fyrir sjón-
um himinsins, og hann verður borinn í
styrkum höndum samhuga þjóðar fram
til sigurs, sem kannske verður ekki auð-
fenginn, en er vís og ekki langt und-
an.“
Hannesi Hafstein hefði verið óhætt að
taka sér hin sömu orð í munn.