Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Blaðsíða 60

54
HELGAFELL
Hlutfallskosningar höfðu þegar náð
nokkurri fótfestu. Fyrst komust þær inn
í þingsköpin árið 1890 sem sanngjörn leið
við kosningar þingnefnda. Síðan var ákveð-
ið að nota þessa aðferð við kosningar
bæjarstjórna árið 1903. Sigurgangan hélt
áfram. Þegar konungkjör þingmanna var
loks afnumið með stjórnarskrárbreyting-
unni 1915 og landskjöri komið á, var ákveð-
ið að láta hlutfallskosningu ráða.
Með vexti Reykjavíkur voru íbúar henn-
ar beittir æ meira órétti um þingmanna-
fjölda, unz nokkuð var úr bætt 1921, og
aftur 1934 og 1942, og var þá enn farin
hlutfallskosninga-leiðin. Ennfremur var
komið á hlutfallskosningu í tvímennings-
kjördæmum árið 1942. Loks var það alveg
í hinum sama anda, er uppbótarþingsæti
voru lögleidd árið 1934. Uppbótarþingsæt-
in hafa verið andstæðingum jafnréttisins
alveg sérstakur þymir 1 augum. Þessir
menn vitna mjög til hinna sömu sögulegu
raka, sem Hannes Þorsteinsson bar fram
á þingi 1907. Um uppbótarþingsætin hefir
þeim þó brugðizt bogalistin. Gunnar
Bjarnason hrossaræktarráðunautur benti
réttilega á það á búnaðarþingi nú nýver-
ið, að það var einmitt þessi leið, sem val-
in var á þjóðveldistímanum til þess að
jafna metin í lögréttu milli fjórðunganna,
þegar Norðlendingar höfðu 12 goða, sem
þar áttu sæti, en hinir fjórðungarnir ekki
nema 9 hver, — og 3 „uppbótargoða“ að
auki.
að hefði verið freistandi að segja ná-
kvæmar sögu kjördæmamálsins eftir
1918, — geta hinnar ágætu greinar Thors
Thors, síðar sendiherra, sem hann ritaði í
Vöku árið 1928 og mjög vakti menn til
umhugsunar; segja frá tillögum Jóns heit-
ins Baldvinssonar og annarra Alþýðu-
flokksmanna; minna á merkar greinar Jóns
Pálmasonar í Morgunblaðinu fyrir fáum
árum; rekja sögu málsins á Alþingi, hvern-
ig Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðuflokk-
urinn, og síðar kommúnistar, þokuðu bar-
áttunni fyrir jafnréttinu á leið, stig af stigi.
Og enn mætti fleira telja.
En það er hvorttveggja, að margt af
þessu er mönnum enn í fersku minni og
heimildirnar hverjum manni tiltækar, og
hitt, að einhversstaðar verður staðar að
nema. Ég get því aðeins tveggja stærstu
viðburðanna, sem öðrum fremur urðu til
að vekja þjóðina.
í Alþingiskosningunum 1931 var í fyrsta
sinni kosið um kjördæmamálið. Fram-
sóknarflokkurinn vann mikinn sigur, hlaut
21 þingmann af 36, sem kosnir voru, —
með 35,9% greiddra atkvæða. En þetta
reyndist Pyrrusar-sigur. Sigurvegarinn
hlaut að hopa af hólmi og samþykkja
miklar réttarbætur á næstu árum.
Svo sem sýnt var hér að framan, valdi
Alþingi þá leið að reyna að blása anda
hlutfallskosninga í líkama gömlu kjör-
dæmaskipunarinnar, Úrslit þingkosning-
anna í október 1942 gátu virzt benda til
þess, að þetta hefði tekizt, því að þá var
misréttið milli flokkanna við úrslitin ekki
hróplegt. En það er langt síðan menn voru
áminntir um það að láta ekki nýtt vín á
gamla belgi. Vel hefðu menn mátt vera
þessa minnugir enn, því að það fór svo,
að gömlu belgirnir sviku. Fyrir síðustu
kosningar gerðu tveir flokkar með sér
kosningabandalag, hræðslubandalagið, sem
í stuttu máli var í því fólgið, að annar
þeirra skyldi bjóða fram í þeim kjördæm-
um, þar sem báðir saman gætu talizt nokk-
urnveginn vissir um að koma að manni, —
nema í einu, þar sem tryggja átti hinum
svokallað ,,móðurskip“. Á móðurskipið átti
síðan að safna atkvæðunum úr öllum þeim
kjördæmum, þar sem hræðslubandalagið
var í minnihluta. Brellan tókst að vísu
ekki til fulls, því að þeir náðu ekki þeim
tilgangi sínum að fá hreinan meirihluta á
þingi með 33,9% atkvæða, en hún tókst
samt. Ég ræði ekki um lagahlið þessa máls.
Með hjálp kommúnista úrskurðuðu þing-
menn hræðslubandalagsins sig réttkjörna,