Morgunblaðið - 09.10.2014, Blaðsíða 63

63
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 2014
Skógur Svo virðist sem borgin sé að vakna til lífsins og framkvæmdagleði ríkjandi miðað við kranana sem eru áberandi í miðborginni og setja sinn svip á umhverfið.
Árni Sæberg
Það er margt sem
við Íslendingar getum
lært af frændum okkar
norskum. Sérstök
ástæða er til að sam-
fagna með þeim í ár
vegna tveggja sögu-
legra viðburða, annars
vegar afmælis stjórn-
arskrárinnar sem þeir
settu sér á Eiðsvelli
vorið 1814 og lagði
grunninn að þing-
bundnu lýðræði, og hins vegar höfn-
un á inngöngu í Evrópusambandið í
nóvember 1994. Tvöhundruð ára af-
mælis stjórnarskrárinnar hefur þeg-
ar verið minnst hátíðlega en enn
standa yfir viðburðir um allan Noreg
undir merki samtakanna Nei til EU
sem ná munu hámarki 28. nóvember
næstkomandi.
Leikfléttur undir forystu
sósíaldemókrata
Fyrir þeim sem höfðu aðstöðu til
að fylgjast allnáið með atburða-
rásinni á Norðurlöndum á árunum
1989-1994 eru leikflétturnar sem
efnt var til af stuðningsmönnum
ESB-aðildar í fersku minni. Þær
hófust með útspili Jacques Delor
hins franska og Gro Harlem Brundt-
land 1988-89 um nánari tengsl Norð-
urlanda og þáverandi
Evrópubandalags (EB)
í formi tveggja stoða
samstarfs undir hatti
EB og EFTA. Dan-
mörk var allt frá 1973
aðili að Evrópu-
bandalaginu og ráðandi
meirihluti þar vildi fá
önnur Norðurlönd með
í púkkið. Forysta sósí-
aldemókrata í Noregi
og Svíþjóð hafði lengi
horft til EB-aðildar en
Norðmenn felldu þegar
árið 1972 fyrirliggjandi
samning. Tveggja-stoða-módelið átti
að vera áfangi á leið til að tryggja að
slíkt gerðist ekki öðru sinni. Við-
ræður þar að lútandi hófust þegar
1989, einnig með þátttöku íslenskra
stjórnvalda, en í Noregi, Svíþjóð og
Finnlandi tóku ráðandi öfl stefnu á
fulla aðild. Fall Sovétríkjanna 1990
ýtti undir þau viðhorf, sérstaklega
meðal Finna. Evrópubandalagið
breytti jafnframt grunnreglum sín-
um með Maastricht-sáttmálanum
1993 og til varð European Union
(EU) sem við köllum Evrópusam-
band (ESB).
Söguleg andstaða
norsks almennings
Norðmönnum var tilraunin frá
1972 enn í fersku minni og 1989 var
efnt til almannasamtaka þvert á
stjórnmálaflokka til að bregðast við
endurnýjaðri tilraun um aðild. Þar
var fremstur í forystu Kristen Nyga-
ard (1926-2002) tölvunarfræðingur,
reyndur úr baráttunni um 1970. Það
sem skipti sköpum voru hins vegar
undirtektir norsks almennings til
sjávar og sveita, sem fylkti sér undir
merki andstöðunnar við aðild og
komu frá flestum ef ekki öllum
byggðarlögum landsins. Sumarið
1994 var gífurleg og vaxandi spenna
eftir að ákveðin hafði verið þjóð-
aratkvæðagreiðsla um fullgerðan
samning í löndunum þremur og hag-
að þannig að fyrst skyldi kosið um
aðild í Finnlandi og Svíþjóð og síðast
í Noregi þar sem menn töldu úrslitin
tvísýnust. Lengi vel mældu skoð-
anakannanir meirihluta fyrir aðild,
en það bil minnkaði er nálgaðist
kjördag 28. nóvember. Afdrifaríkt
reyndist þegar forysta norska al-
þýðusambandsins (LO) tapaði kosn-
ingu um að mega nota sjóði verks-
lýðshreyfingarinnar til stuðnings
fyrir aðild.
Eftirminnilegt Norður-
landaráðsþing
Norðurlandaráð hélt haustþing í
Tromsö 15. nóvember 1994, tveimur
vikum fyrir þjóðaratkvæðagreiðsl-
una. Báðar fylkingar, með og móti
aðild, leituðust við að koma boðskap
sínum á framfæri í tengslum við
þennan atburð, en ekki leyndi sér
hvorir höfðu meiri hljómgrunn á
staðnum, andstaðan við ESB-aðild
hvergi meiri en í Norður-Noregi.
Einnig deildu norrænir þing-
fulltrúar hart, en aðild Íslands að
EES var þá ráðin. Ekki fór hins veg-
ar fram hjá viðstöddum að íslenski
utanríkisráðherrann Jón Baldvin
Hannibalsson talaði í Tromsö öðrum
tungum um ESB en þáverandi for-
sætisráðherra Davíð Oddsson. Nið-
urstaða norskra kjósenda tveim vik-
um síðar, 52,2% á móti aðildar-
samningi en 47,8% með, kom flestum
utanaðkomandi á óvart, en þó tæp-
ast þeim sem fylgst höfðu með þrótt-
mikilli baráttu samtakanna Nei til
EU. Samkvæmt skoðanakönnunum
myndu nú að minnsta kosti 70%
norskra kjósenda hafna ESB-aðild.
Aðdáunarverð þrautseigja
Eftir þennan sögulega árangur
hefði mátt ætla að samtökin Nei til
EU rifuðu seglin, en sú varð ekki
raunin. Því réð reynslan af end-
urteknum tilraunum stjórnmála- og
hagsmunaafla að ganga gegn 49.
grein stjórnarskrárinnar frá 1814
um „folkestyre“, þ.e. löggjafarvaldið
í höndum þjóðar og Stórþings. Þessi
þrautseigja ber vott um innsæi og
skarpan skilning á eðli sjálfstæð-
isbaráttu þjóðar. Samtökin Nei til
EU hafa haldið uppi þróttmiklu
starfi alla götu síðan, áfram með fót-
festu í félagseiningum um allan Nor-
eg. Fræðsla um þróun ESB og áhrif
forskrifta frá Brussel gegnum EES-
samninginn er stöðugt á dagskrá í
fréttabréfum og á fundum samtak-
anna. Margir eldhugar hafa fallið frá
en reyndir forystukaftar hafa fyllt
þeirra skörð og menn borið gæfu til
að standa saman um meginatriði
óháð tengslum við stjórnmálaflokka.
Á engan er hallað þótt nefnt sé sér-
staklega nafn Dags Seierstads, sem í
áratugi hefur miðlað af þekkingu
sinni á þróun og stöðu Evr-
ópussambandsins. Hann er aðalhöf-
undur að hátíðarriti samtakanna
sem kemur út á þessum tímamótum.
Íslendingar, og þar á meðal Heims-
sýn; hreyfing sjálfsstæðissinna í
Evrópumálum, geta margt lært af
baráttu Norðmanna við að varðveita
arfinn frá Eiðsvelli. Þörfin á varð-
stöðu um þjóðlegt sjálfstæði hefur
aldrei verið brýnni en nú.
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Það sem skipti
sköpum voru undir-
tektir norsks almenn-
ings til sjávar og sveita
sem fylkti sér undir
merki andstöðunnar
við ESB-aðild
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Mikill meirihluti Norðmanna myndi nú hafna ESB-aðild
Sjávarútvegs-
ráðherra hefur kynnt
flutning Fiskistofu til
Akureyrar. Engin
greining liggur að baki
ákvörðuninni og ekk-
ert samráð hefur verið
haft við starfsfólk.
Ekki liggur fyrir
hversu margir starfs-
menn þurfa að flytja
búferlum. Engin heim-
ild er í lögum fyrir flutningnum og
því þarf Alþingi að samþykkja flutn-
inginn. Hann hefur hins vegar ekki
verið kynntur í þingflokkum stjórn-
arflokkanna og hann var ekki rædd-
ur í ríkisstjórn áður en sjáv-
arútvegsráðherra tilkynnti hann
opinberlega. Það liggur því ekkert
fyrir um það hvort þingmeirihluti
stjórnarflokkanna stendur að baki
ákvörðuninni. Þessi framgangsmáti
einn er forkastanlegur.
Þykjustulausnir
Þetta eru dæmigerð vinnubrögð
gengins tíma. Opinber þjónusta á
landsbyggðinni verður ekki byggð
upp með svona fruntaskap. Af
hverju er Fiskistofa yfir höfuð í
Hafnarfirði? Jú, vegna
þess að Hafnfirðingur
á ráðherrastóli ákvað
staðsetninguna á sín-
um tíma. Eftir flutning
Fiskistofu til Akureyr-
ar væri áfram full-
komin óvissa um það
hversu lengi eða í
hvaða formi stofnunin
yrði á Akureyri. Hvert
ákveður næsti ráð-
herra að flytja hana?
Hvar verður Akureyri
stödd þá?
Á sama tíma stendur þessi ráð-
lausa ríkisstjórn að fordæmalausri
aðför að opinberri þjónustu á lands-
byggðinni. Tökum nokkur dæmi.
Vegið að framhaldsskólum
á landsbyggðinni
Framhaldsskólar á landsbyggð-
inni eru skornir niður við trog í nýju
fjárlagafrumvarpi: Fjölbrautaskóli
Snæfellinga og Menntaskólinn á
Tröllaskaga, nýjar og framsæknar
menntastofnanir, fá fyrirmæli um
fækkun nemendaígilda svo nemur
nærri 20%. Sama má segja um
Menntaskólann á Egilsstöðum.
Skólaárið fellur ekki saman við fjár-
lagaárið, svo skólunum virðist nauð-
ugur sá kostur að segja strax upp
starfsfólki. Hvaða áhrif mun það
hafa á skólastarf og skólagöngu
þeirra nemenda sem skólarnir hafa
þegar veitt skólavist?
Framhaldsskóli Norðurlands
vestra á Sauðárkróki, Menntaskóli
Borgarfjarðar, Framhaldsskólinn á
Laugum, Fjölbrautaskólinn í Vest-
mannaeyjum og Framhaldsskólinn á
Húsavík bera allir skarðan hlut frá
borði. Erfitt er að sjá hvernig marg-
ir þessara skóla og sérstaklega þeir
minni sem verða verst úti munu lifa
þennan niðurskurð af.
Fjölbreyttir framhaldsskólar á
landsbyggðinni eru lífæð hennar.
Þeir eru forsenda þess að fólk geti
fengið framhaldsmenntun í heima-
byggð, en þurfi ekki að flytja burt.
Því fleiri og fjölbreyttari sem þeir
eru, því betra. En ríkisstjórnin
stefnir þarna í öfuga átt.
Þessi breyting kallar óhjákvæmi-
lega á fækkun kennara í framhalds-
skólum á landsbyggðinni. Fram-
haldsskólakennarar eru í dag
hryggjarstykkið í opinberri þjón-
ustu og oft mikilvægustu og best
menntuðu opinberu starfsmennirnir
í hinum dreifðu byggðum. Þeir
munu ekki hafa að neinu öðru að
hverfa. Jafnframt er stoðunum kippt
undan dreifnámi í landsbyggðunum,
sem hefur skilað mikilvægum ár-
angri: Stutt við rekstrargrunn þess-
ara minni menntastofnana og aukið
aðgengi ungs fólks að framhalds-
menntun í heimabyggð.
Fækkað í heilbrigðisþjónustu
og staðbundinni stjórnsýslu
Til viðbótar þessu standa innan-
ríkisráðherrann og heilbrigð-
isráðherrann þessar vikurnar að
stærstu einstöku niðurlagning-
araðgerð í opinberri þjónustu í
landsbyggðunum með sameiningu
sýslumannsembætta, lögreglu-
stjóraembætta og heilbrigðisstofn-
ana. Í tilviki heilbrigðisstofnananna
er verið að færa þjónustu fjær fólki
enn einn ganginn og á Akureyri
stendur heilbrigðisráðherra Sjálf-
stæðisflokksins fyrir allsherjarrík-
isvæðingu nærþjónustu við íbúana.
Aukin miðstýring, meiri einhæfni og
minni fjölbreytni virðast vera ein-
kunnarorð sjálfstæðisráðherra.
Eigum við svo eitthvað að ræða
klípurnar litlu sem hvarvetna blasa
við? Minnkun starfshlutfalls hjúkr-
unarfræðings á Borgarfirði eystri og
Vopnafirði? Lokun starfsemi Vinnu-
málastofnunar á Húsavík og í Vest-
mannaeyjum? Lokun framhalds-
skólanna fyrir fólki yfir 25 ára aldri?
Afnám vinnustaðanámssjóðs, sem
hefur fjölgað tækifærum fyrir fólk í
verknámi?
Niðurstaðan er einföld: Rík-
isstjórnin vegur að lífæð byggðanna
og leggur niður mikilvæg opinber
störf í þjónustu við fólk. Hún reynir
að dreifa athyglinni með því að
kaupa sér stundarvinsældir með
stórkarlalegum aðgerðum sem aldr-
ei munu duga sem stoð fyrir lands-
byggðirnar til lengri tíma litið. Jafn-
vel þótt Fiskistofa yrði flutt til
Akureyrar, er nettótap landsbyggð-
anna af þessum hreinsunar-
aðgerðum ríkisstjórnarinnar marg-
falt á við þann ávinning.
Og enn keppist ríkisstjórnin við að
ala á óvild milli höfuðborgar og
landsbyggðar. Hún getur bara
sundrað, aldrei sameinað. Att einum
gegn öðrum, tekið einn fram yfir
annan. Við þurfum annars konar rík-
isstjórn sem vinnur í þjóðar þágu.
Eftir Árna Pál
Árnason »Ríkisstjórnin vegur
að lífæð byggðanna
og leggur niður mik-
ilvæg opinber störf í
þjónustu við fólk.
Árni Páll Árnason
Höfundur er formaður
Samfylkingarinnar.
Aðför ríkisstjórnarinnar að landsbyggðunum