Morgunblaðið - 09.10.2014, Blaðsíða 52

VIÐTAL
Agnes Bragadóttir
agnes@mbl.is
Illugi Gunnarsson, mennta- og
menningarmálaráðherra, er ómyrk-
ur í máli þegar hann ræðir um ólæsi
drengja. Hann lýsir því af ástríðu
hvernig hann vill leggja til atlögu
við ólæsið og segir að það gildi
sömu lögmál um læsi og tónlist: „Þú
nærð aldrei árangri í tónlistarnámi
með því að æfa þig á hljóðfærið ein-
ungis í spilatímanum. Þú verður að
æfa þig líka heima, á hverjum degi.
Það er eins með lesturinn. Æfingin
fer að hluta til fram í skólanum, en
hún verður einnig að fara fram á
heimilinu, hvern einasta dag, til
þess að árangur náist og þú verðir
læs.“ Illugi ræðir skólamál, mennta-
mál, fundaherferð og fleira í samtali
við Morgunblaðið.
- Illugi. Þú hefur verið á fundum
út um allt land að undanförnu, bú-
inn að halda yfir 20 fundi um um-
bætur í menntun. Hvað finnst þér
helst hafa komið út úr þessum fund-
um?
„Það er rétt. Við erum búin að
halda yfir 20 fundi á undanförnum
vikum um land allt. Við höfum boð-
að til fundanna þannig að allir sem
hafa áhuga á menntamálum væru
velkomnir. Kennarar, foreldrar og
sveitarstjórnarmenn hafa komið á
fundina, sem hafa verið vel sóttir,
sem er sérstakt gleðiefni. Annars
vegar hef ég komið til skila mínum
áherslum í menntamálum og hvert
ég vil stefna og hins vegar, sem er
ekki síður mikilvægt, hef ég fengið
til baka frá þeim sem sótt hafa
fundina hugmyndir og athugasemd-
ir. Það er mjög mikilvægt, því á
sama tíma og við erum í þessari
fundaherferð, þá stendur yfir vinna
hér í ráðuneytinu, þar sem við erum
að útfæra hugmyndir um það
hvernig við eigum að bregðast við
þeim vanda sem ég fjalla um á
fundunum.“
Ekki niðurnjörvað plan
„Ég er þannig ekki að ferðast um
landið með eitthvert niðurnjörvað
plan um það hvað eigi að gera, held-
ur er ég að hvetja til og opna um-
ræðu um þessi mál og á grundvelli
hennar vil ég halda áfram og koma
fram með aðgerðaáætlun. Það
skiptir máli að það sé góður skiln-
ingur á þeim vanda sem við er að
etja og þá um leið líka að það verði
góður stuðningur við þær aðgerðir
sem ákveðið verður að ráðast í,
þannig að þær nái fram að ganga.
Það hefur glatt mig á þessum
fundum, hversu mikill áhugi er á
þessum málum, meðal kennara, for-
eldra og sveitarstjórnarmanna.
Fundirnir hafa verið vel sóttir, það
hefur mikið verið spurt og oft hafa
spunnist miklar umræður. Umræð-
an hefur ekki verið neikvæð á ein-
um einasta fundi. Auðvitað koma
gagnrýnar spurningar, en umræðan
er lausnamiðuð og menn eru að
ræða sig niður á það hvað eigi að
gera.“
30% ólæsi drengja vandamál
- Hver eru brýnustu úrlausnar-
efnin sem blasa við í mennta-
málum?
„Ég hef stundum sagt að vanda-
mál sem við erum að fást við, eins
og gjaldeyrishöftin, skipta miklu
máli, en ég held að þegar til lengri
tíma er litið sé það enn meira og al-
varlegra vandamál fyrir okkur, þeg-
ar 30% drengjanna og 12% stúlkn-
anna okkar geta ekki lesið sér til
gagns. Spurningin er þessi: Hvað
þolum við marga svona árganga, áð-
ur en það fer að hafa verulegar
efnahagslegar, félagslegar og póli-
tískar afleiðingar fyrir okkar sam-
félag? Ólæsi, þ.e. að krakkar geta
ekki lesið sér til gagns, er raun-
verulegt og það ber að taka það al-
varlega.
Þrátt fyrir að staðan hjá strákun-
um sé mjög slæm, þá væri það ein-
földun að tala bara um strákavanda
í þessu samhengi. Stelpurnar
standa vissulega betur en 12% er
líka of há tala. Við þessu þurfum við
að bregðast og við þurfum að vera
tilbúin að ræða alla þætti varðandi
læsið. Það er ekki nein ein ástæða
fyrir því að við erum lent á þessum
stað og það er ekki til nein ein ein-
föld lausn á vandanum.
Hitt atriðið sem ég hef verið að
fjalla um er námsframvindan, sem
er ekki það sama og brottfall.
Námsframvindan er spurningin um
það hversu stór hluti hvers árgangs
klárar það nám sem krakkarnir eru
skráðir í á þeim tíma sem námið á
að taka. Þegar þetta er skoðað í al-
þjóðlegum samanburði og borið
saman við þau menntakerfi sem
aðrar þjóðir hafa byggt upp fyrir
sín ungmenni, sjáum við að mennta-
kerfi okkar skilar lélegum árangri
hvað varðar námsframvindu.
Við segjum oft í opinberri um-
ræðu að okkar krakkar klári fram-
haldsskólann tvítug. Það er ekki
rétt nema að hluta. Það eru vel inn-
an við 50% af hverjum árgangi sem
klára framhaldsskólann á tilskildum
tíma. Meirihlutinn gerir það ekki og
meira að segja þegar við skoðum
stöðuna eftir sex ár í framhalds-
skóla, þegar krakkarnir eru orðnir
22ja ára, þá eru ennþá um 40% af
hópnum sem ekki eru búin að ljúka
náminu. Við höfum þannig búið til
kerfi sem nýtir ekki vel tíma krakk-
anna. Það þýðir það að ævitekjur
þeirra sem ganga menntaveginn
verða lægri sem þessu nemur. Þótt
það sé ekki algild regla, þá er það
almennt þannig að þú færð hærri
laun að námi loknu. Þeim mun eldri
sem þú ert þegar námi og þjálfun er
lokið, þeim mun færri ár hefur þú á
vinnumarkaðnum til þess að afla
tekna. Þegar við sjáum það svart á
hvítu að framhaldsskólakerfið hér á
landi er ekki að nýta tíma ung-
mennanna jafnvel og gert er í öllum
öðrum löndum sem við berum okk-
ur saman við, þá þurfum við aug-
ljóslega að bregðast við.“
Skoða iðn- og verknám
„Þá hefur okkur ekki tekist nógu
vel að skipuleggja iðn- og verknám-
ið. Það er einhver ástæða fyrir því
hversu lágt hlutfall af hverjum ár-
gangi fer í það nám. Það var nýver-
ið gerð úttekt á þessu námi hjá okk-
ur af hálfu OECD. Þar komu ýmsar
ábendingar fram hvað varðar upp-
byggingu þess náms, sem ég held
að við þurfum að skoða mjög vel og
finna hvernig við viljum breyta iðn-
og verknámi.
Við verðum að breyta framhalds-
skólakerfinu. Við munum stytta
nám til stúdentsprófs um eitt ár,
þannig að nemendur útskrifist eftir
þriggja ára nám. Við erum eina
landið innan OECD þar sem það
tekur 14 ár að undirbúa nemendur
fyrir háskólanám. Í öllum öðrum
OECD-löndum tekur það ýmist 12
eða 13 ár.
Í hvítbókinni okkar settum við
fram tvö meginmarkmið: Að laga
læsið, sem þýðir þá væntanlega að
það verði færri nemendur sem
koma upp úr grunnskólunum og eru
í þeirri stöðu að geta ekki hafið nám
í framhaldsskóla og hins vegar að
hraða námsframvindunni. Fyrra
markmiðið um læsið styður svo vit-
anlega markmiðið um násmfram-
vinduna.
Það getur hver sem er sett sig í
spor 16 ára ungmennis sem sest í
framhaldsskóla og fær þar bækur
til þess að lesa og taka próf upp úr.
Ef ungmennið hefur ekki náð tök-
um á lestri þegar hér er komið, og á
að tileinka sér flókið námsefni úr
bókunum, þá er augljóslega sú
hætta fyrir hendi að það brotni nið-
ur og gefist upp; í það minnsta mun
námið reynast erfitt og torsótt.“
Grunnskólinn besta tækið
„Ég er þeirrar skoðunar að
grunnskólinn sé besta tækifærið og
tækið sem við höfum til þess að
tryggja að börn hafi sömu tækifæri
í lífinu, óháð félagslegum og efna-
hagslegum bakgrunni foreldra
þeirra. Auðvitað skipta heimilis-
aðstæður alltaf máli. Við getum
aldrei jafnað alveg fyrir ástríku og
öguðu uppeldi. En læsi snýst um
tækifæri í lífinu, tækifæri til að
mennta sig og tækifæri til að nýta
hæfileika sína. Það barn sem við lok
grunnskóla getur ekki lesið sér til
gagns hefur ekki sömu tækifæri í
lífinu og barn sem getur lesið.
Í grunnskólum landsins er margt
mjög vel gert, börnunum líður til
dæmis vel og það er góður jöfnuður
í menntakerfinu. En við þurfum
samt sem áður að bæta ákveðna
þætti. Það er til dæmis alveg rétt
hugsun sem felst í því að foreldr-
arnir komi meira inn í grunnskóla-
starfið og það þarf að aukast enn
frekar. Það er í einhverjum tilvikum
þannig, því miður, að foreldrar líti
svo á að grunnskólarnir sjái alveg
um menntun barna þeirra. Það get-
ur aldrei orðið þannig að skólinn
sjái einn og sér um að kenna börn-
unum til dæmis að lesa. Þau verða
að lesa heima. Þá er ég ekki bara að
tala um að börnin lesi námsefnið
heima, heldur að þau lesi bækur sér
til gagns og gamans.
Víða er það þannig, að um er að
ræða lítið formlegt heimanám hjá
grunnskólabörnum. Ég velti því fyr-
ir mér hvort slík skilaboð frá skól-
um valdi þeim misskilningi hjá ein-
hverjum foreldrum, að ábyrgðin á
náminu sé þar með öll hjá skól-
anum. Þannig er það ekki og alveg
sérstaklega ekki þegar kemur að
grundvallaratriði eins og lestri. Til
þess að ná árangri í lestri verðum
við öll að taka þátt, skólarnir, kenn-
ararnir, nemendurnir og foreldr-
arnir. Ef það sýnir sig að krakk-
arnir eru að lenda í vandræðum
með lesturinn þarf með virkum og
skipulögðum hætti að virkja for-
eldra í þeirri vinnu sem þarf að fara
fram með barninu á heimilinu. Það
er svo mikið í húfi, að barnið læri að
lesa sér til gagns. Því gerist það
ekki fækkar tækifærum barnsins í
lífinu þannig að um munar.“
Ólæsi og fangelsispláss
„Maryanne Wolf, virtur vísinda-
maður á sviði læsis, kom hingað til
lands og hélt frábæran fyrirlestur í
Hörpunni um læsi. Hún sagði mér
eftir fyrirlesturinn að í sumum
fylkjum Bandaríkjanna, þegar
reynt væri að meta þörfina á
fangelsisplássum einhver ár fram í
tímann, væri skoðað hversu margir
í fjórða bekk grunnskólans væru
ólæsir og það gæfi þeim einhverjar
hugmyndir um það hversu mörg
fangelsispláss þyrfti eftir 15 til 20
ár. Þegar maður hugsar um þetta,
þá er þetta alveg lógískt. Ef þú
nærð ekki tökum á læsinu, þá
lokast mjög mörg tækifæri fyrir þér
í lífinu, eða verða í öllu falli harð-
sóttari. Auðvitað verða einhver
tækifæri fyrir hendi, en þannig
skapast líka hættan á því að sá
ólæsi sæki í tækifæri sem eru utan
laga og reglna úr því að svo mörg
hafa lokast. Ég er alls ekki að segja
að þetta verði örlög allra sem ekki
ná tökum á læsi, að sjálfsögðu ekki,
en hún benti á að þetta gæti gefið
ákveðna mynd af því hver sam-
félagsþróunin yrði. Enda hafa rann-
sóknir sýnt fram á að staða fullorð-
inna einstaklinga sem ekki hafa náð
tökum á læsi er miklu verri í öllu
tilliti en hinna. Þeir fá lægri laun,
félagsleg og efnahagsleg staða
þeirra er lakari, heilbrigði einnig og
svo framvegis.
Læsi er ekki bara eins og hvert
annað fag sem við kennum í skól-
unum. Læsi er grundvallaratriði
sem getur skilið mjög að hvernig
einstaklingnum vegnar það sem eft-
ir er ævinnar. Með þessu er ég ekki
að segja að skólarnir eigi að verða
einhverjar allsherjar læsisverk-
smiðjur, fjarri því. En það er
grundvallaratriði að við útrýmum
ólæsi, börnin okkar verða að geta
lesið sér til gagns.“
Ráðherra segir ólæsi stríð á
 Illugi Gunnarsson, mennta- og
menningarmálaráðherra, segir að
framhaldsskólinn nýti tíma íslenskra
ungmenna illa  Ráðherrann telur
nauðsynlegt að hraða námsframvindu
íslenskra nemenda til muna
52 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 2014
Ólæsi Hvað þolum við
marga svona árganga, áð-
ur en það fer að hafa veru-
legar afleiðingar fyrir okk-
ar samfélag?