Læknablaðið - 15.01.2005, Page 27

1925-1934 / GLÆPIR OG GEÐVEIKI
Fyrsti flokkurinn, m.-depr.geðv., er hinn eiginlegi
skapbrigða eða geðslagssjúkdómur, þunglyndi í ýms-
um myndum eða andstæða þess, léttlyndið, æsingin.
Þeir sjúkl. gerast yíirleitt sjaldan brotlegir við hegn-
ingarlögin; þunglyndir ákæra sig stundum sjálfir og
verða einstaka sinnum dæmdir; fyrir kemur að þeir
hafi framið morð (á öðrum en sjálfum sér), einkum
barnsmorð. Léttlyndir stela stundum eða falsa í ein-
hverri hundakæti, eru stundum með hótanir en drýgja
sjaldan stórglæpi.
Annar flokkurinn dem.prœcox eða schizophreni.
Tilfinningalíf sjúklingsins smábreytist, skynjanir
skekkjast og hugsanaferill losnar, andlegt líf hans
verður gloppótt, hann verður algerlega sljóvgað-
ur á einu sviði eða fleirum, en getur verið algerlega
ósnortinn á ýmsum öðrum sviðum. Athafnalíf hans
fer eftir þessu. Þessi sjúklingar gerast að nokkru oft-
ar brotlegir við hegningarlögin en hinir manio-depr.
Algengastir glæpir með þeim eru auk þjófnaðar, of-
beldisverk, morð, íkveikjur, nauðganir etc., oft mjög
hrottaleg, skyndileg og óskiljanlega framin illvirki.
Þriðji flokkurinn er hin svonefnda paranoia, dóm-
villusjúkdómurinn, „For rykthed". - Dómar vorir
eru lokastig hinnar andlegu starfsemi, annað en at-
hafnirnar. Þeir geta því truflast með ýmsu móti, fyr-
ir allskonar vitsmunalegar veilur og tilfinningalífs-
truflanir. Um dómvillur, sjúklega falska eða ranga
dóma, er aðeins þá að ræða er hvorutveggja þessara
truflana koma til greina, og það þannig að tilfinning-
arnar mega sín mest eða alls gagnvart því sem um er
að ræða. Slíkt dómínerandi vald fá eingöngu þær til-
finningar er koma við kjarna mannsins og því standa í
nánu sambandi við skyn- og líkamskenndir hans, við
eðlishvatir og lífsþarfir hans. Þess vegna eru einkenni
dómvillnanna, 1) auk hins ranga innihalds þeirra, 2)
alveg sérstœður sannfœringarkraftur gagnvart sjúk-
lingunum og 3) óbifanleiki þeirra fyrir reynslu eða
skýrustu vitsmunalegum rökum.
Dómvillur geta komið fyrir við alla geðsjúkdóma,
en aðallega flöktandi og breytilegar, við paranoia eru
þær kerfisbundnar og kjarni sjúkdómsins. Nokkrar
dómvillur bíta sig fastar og fastar í huga sjúklingsins,
- verða idées fixes - og verða loks óaðskiljanlegur
hluti reynsluforða sjúklingsins sem hann treystir jafnt
annarri reynslu sinni. Þær geta náð yfir stærra eða
minna svið hugans og er dómgreind sjúklingsins ef til
vill óskert á öðrum sviðum.
Dómvillurnar eru með mörgu móti, en aðallega
svonefndar ofsóknarvillur, árásarvillur eða ofur-
mennskuvillur. Valda þær iðulega því að sjúklingur-
inn verður brotlegur við lög, oftast fyrir hótanir,
ofbeldisverk, jafnvel morð, aftur á móti tiltölulega
sjaldan þjófnað.
Sýfílítískir geðsjúkdómar geta verið með ýmsu
móti. Algengust er svonefnd dementia paralytica.
Sérkennilegast við glæpi þessara sjúklinga er talinn
sá dómgreindarskortur sem lýsir sér £ öllum verkum
þeirra og siðferðileg breyting á sjúklingnum áður en
veruleg intellektúel breyting verður. Óregla í reikn-
ingsfærslu er t.d. oft það einkenni sem sjúklingarnir
eru teknir fyrir. Orsök þess er auk dómgreindar-
skorts og móralskrar breytingar oftast sú að minni
sjúklingsins gegn nýskeðum hlutum bilar meira en
annað í andlegri starfsemi hans. Er þeir síðar verða
stundum varir við að þeim hafi orðið einhver skiss-
an á fyrir minnisleysi fara þeir eventuelt að reyna að
klóra yfir hana og verður þá óreglan vísvitandi svik-
samleg. Annar sýfílítískur geðsjúkdómur kemur fyrir
við mœnusýfilis (tabes) sem hefir lœknast. Líkist hann
í mörgu paranoia, en dómvillurnar er m.a. minna kerf-
isbundnar.
Hin siðferðilega sljóvgun við syfilis í taugakerfinu
minnir í mörgu á sljóvgunina við œðakölkun. Við alla
sjúkdómana eru algengar sexuel-truflanir allskonar,
fyrst og fremst exhibitionismus, masturbation hvar
og hvenær sem er, sexuel árásir á börn og unglinga,
o.s.frv.
Það mætti þannig halda áfram að telja upp við alla
geðsjúkdóma en ég hefi minnst á þá helstu í forens-
isku tilliti og læt því staðar numið.
Aðeins eitt atriði vildi ég ennþá minnast á.
Hvernig tilfinningarnar aðeins eru viðbragð manns
innsta eðlis kemur greinilegast í Ijós þegar athugað er
hið mismunandi skaplyndi manna en aðaluppistaðan í
því er geðslagið. Má þá sjá hvernig nákvæmlega sömu
ytri áhrif verka mjög mismunandi á menn, framkalla
mismunandi sálarástand hjá þeim, allt eftir skaplyndi
þeirra. En skaplyndi fer að mestu eftir líkamskennd-
unum og þær aftur nokkuð eftir ástandi líkamsvefj-
anna, líkamsvökvanna og ósjálfráða taugakerfisins.
Eftir þessu þrennu fer líkamsbygging manna og útlit
og því er það að af líkamsbyggingu og útliti má marka
nokkuð um skaplyndið.
Frá alda öðli hefir djöfullinn í þjóðtrúnni venju-
lega verið álitinn magur og kræklóttur, mjór og lang-
ur, með horn og klaufir, helst með kryppu og hóst-
andi; galdranornin þunnleit og króknefjuð.
Sá glaði og káti er aftur á móti feitlaginn, sælleg-
ur og rauðnefjaður. Konan, með hina almennu heil-
brigðu skynsemi, er látin vera bústin og þrekleg. Hinn
heilagi er á hinn bóginn mjög grannvaxinn, langlima,
fölleitur og hátíðlegur.
Fyrir 10-12 árum tók þýskur geðveikralæknir,
Kretschmer, sér fyrir hendur að rannsaka hvort nokk-
uð raunverulegt mundi liggja til grundvallar fyrir
þessari þjóðtrú. Hann komst að þeirri niðurstöðu
sem síðan hefir verið staðfest með aragrúa rannsókna
í fjölda löndum að sjúklingar með svonefnda manio
depressiva geðveiki eru yfirgnæfandi það sem hann
nefndi „pykniskir" og sjúklingar með schizophreni
Læknablaðið 2005/91 27