Læknablaðið - 15.11.2005, Síða 77

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 181
Bjúgaður,
Guðjón Lárusson, lyflæknir, hringdi og tjáði
óánægju sína með orðaval í sumum læknabréfunum
sem honum berast. Sérstaklega er hann ósáttur
við orðin bjúgaður, verkjaður og lyfjaður, og bað
undirritaðan að herða baráttuna gegn þeim.
Um þessi orð var fjallað í 170. pistli (Lækna-
blaðið 2004; 10: 713) eftir að leitað hafði verið
fulltingis hjá sérfræðingum íslenskrar málstöðvar.
Þeir töldu orðin ekki samræmast íslensku málkerfi.
Fram kom í pistlinum að þau ætti líklega að flokka
sem lýsingarorð, mynduð af nafnorðunum, bjúgur,
verkur og lyf. Gott dæmi um myndun lýsingarorðs
af nafnorði er kjarkaður (af kjarkur). Flest þau
orð sem enda á -aður eru hins vegar lýsingarháttur
þátíðar af sagnorði, svo sem niálaður (af mála) og
ölvaður (af ölva).
Með bjúg, með verki
Auðvelt er að Iagfæra með því að setja inn orðin
sjúklingur er með bjúg í stað sjúklingur er bjúgað-
ur og sjúklingur er með verki í stað sjúklingur er
verkjaður. Síðasta orðmyndin, lyfjaður, er líklega
öpuð eftir enska orðinu. drugged. og vísar þá til
sjúklings sem er sljór eða daufur af völdum lyfja.
Einnig þá samsetningu er auðvelt að laga með
því að segja: sjúklingur er undir áhrifum lyfja eða
sjúklingur sýnir lyfjaáhrif. Ólíklegt er hins vegar
að orðið lyfjaður sé notað í almennri merkingu um
venjulega lyfjagjöf til sjúklinga, svo sem sjúklingur
var lyfjaður þrisvar á dag meðan hann dvaldi á
spítalanum.
Hvers er að vænta?
Á vissan hátt er áhugavert að hugleiða upprunann.
Orðmyndirnar bjúgaður og lyfjaður eru án efa til
orðnar vegna áhrifa frá ensku orðunum edematous
og drugged. Síðan má gera ráð fyrir að orðmyndin
verkjaður hafi orðið til sem hliðstæða við þau.
Spyrja má hvort fleiri hliðstæður séu í vændum:
hitaður (með hita), hóstaður (með hósta), kvíðað-
ur (með kvíða) og sáraður (með mörg sár).
Úráta
Læknir sem ekki vildi láta nafns getið hringdi og
benti á að heitið erosion (sjá 179. pistil, Lækna-
blaðið 2005; 91: 697) væri ekki aðeins notað um
grunn sár, heldur einnig um litlar beinskemmdir
sem stundum sjást á röntgenmyndum af beinum
og liðamótum. Þá er gjarnan notað íslenska heitið
úráta, sem er alveg í samræmi við það sem tilgreint
var um uppruna hins latneska heitis (ex-rodere).
Stunguóhöpp
Ólafur Guðlaugsson, smitsjúkdómalæknir, greip
undirritaðan á förnum vegi og vildi fá tillögur að
íslenskum orðum til að vísa til þeirra einstaklinga
sem eru þátttakendur í stunguóhöppum. Fyrir
kemur að starfsmaður stingur sig á nál eða öðru
áhaldi, sem þegar hefur verið stungið í líkamsvef
eða vessa hjá sjúklingi. Við þetta getur borist smit-
efni frá sjúklingi til starfsmanns, þannig að hinn
síðarnefndi sýkist. Atburðarásin getur einnig verið
öfug, þannig að vefur eða vessi frá starfsmanni
smiti sjúkling.
Ólafur greindi frá því að sá sem legði til hugs-
anlegt smitefni væri nefndur donor á ensku, en
recipient sá sem yrði fyrir smitefninu. Iðorðasafn
lækna tilgreinir íslenska heitið gjafi fyrir donor og
þegi fyrir recipient. Bæði eru þessi heiti stutt og
lipur, komin í almenna notkun og hafa fengið fulla
viðurkenningu, samanber blóðgjafí, blóðþegi, líf-
færagjafi, líffæraþegi og sæðisgjafi.
Smitgjafi, smitþegi
Undirritaður sér enga ástæðu til að finna hér
upp hjólið aftur og leggur því til að notuð verði
íslensku heitin smitgjafí og smitþegi um þá ein-
staklinga sem eru beinir þátttakendur í fyrrgreindu
óhappaferli.
Number needed to harm
Engilbert Sigurðsson, geðlæknir, hafði samband
í tilefni af umfjöllun í síðasta pistli um hugtakið
number needed to treat. Hann benti á að hugtakið
number necded to harm væri einnig til. Það væri
notað í meðferðartilraunum um sambærileg tölu-
gildi sem lýsa neikvæðum afleiðingum meðferðar,
svo sem aukaverkunum. Á sama hátt og árangurs-
skilafjöldinn, number needed to treat, gefur til
kynna þann fjölda sjúklinga sem meðhöndla jjarf
til að tiltekinn árangur náist, gefur number needed
to harm til kynna livaða fjölda sjúklinga þarf að
gefa sömu meðferð til að víst sé að tiltekin auka-
verkun komi fram. Engilbert vildi láta skoða hvort
heitið skaðatala kæmi til greina. Óskað er eftir
fleiri tillögum.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2005/91 877