Læknablaðið - 15.04.2007, Blaðsíða 20

FRÆÐIGREINAR / NÝRNAFRUMUKRABBAMEIN
Tafla 1. Nýgengi nýrnakrabbameina í mismunandi löndum og heimshiutum (aldursstaðall miöast viö 100.000 íbúa, heimsstaöall), Globocon 2000 (16).
Svæði Karlar Konur
ísland 12,5 7,3
Finnland 12,0 6,0
Noregur 10,5 5,9
Svíþjóð 8,8 5,7
Danmörk 8,8 5,2
Vestur-Evrópa 11,7 5,4
Austur-Evrópa 10,7 4,7
Norður-Evrópa 8,6 4,6
Suður-Evrópa 8,4 3,5
Bandaríki N-Ameríku 11,2 6,0
Japan 5,9 2,5
Vestur-Asía 3,6 1,8
Norður-Afríka 2,0 1,6
íslenskar rannsóknir á
nýrnafrumukrabbameini
Árið 1981 birtist fyrsta stóra rannsóknin á nýrna-
frumukrabbameini á íslandi. Það var meina-
fræðilega úttekt á nýrnakrabbameinum greindum
1955-1974 (6). Frá 1992 hefur birst á annan tug vís-
indagreina um nýrna- og nýrnafrumukrabbamein
á íslandi sem höfundar þessarar greinar hafa
komið að (1, 2, 4, 5, 7-15). Rannsóknirnar hafa
birst jafnt í erlendum og íslenskum vísindaritum.
Sammerkt öllum rannsóknunum er að þær ná til
þjóðarinnar allrar. Því er um einstakan sjúklinga-
efnivið að ræða. í sumum rannsóknanna er um að
ræða tilfelli sem greindust aftur til ársins 1955 (11)
þegar Krabbameinsskrá KÍ var stofnuð, samtals
yfir 1200 tilfelli greind fram á daginn í dag. Flestar
greinanna styðjast þó við tilfelli sem greindust á 30
ára tímabili, frá 1971 til 2000 (9,10,12). ítarlegar
klínískar og meinafræðilegar upplýsingar liggja því
fyrir um tæplega 700 sjúklinga. Aðaláhersla hefur
verið lögð á faraldsfræði sjúkdómsins hér á landi
(1,12), en einnig á klíníska hegðun hans og árang-
ur skurðaðgerða (2, 8, 9, 12, 15). Tilviljanagreind
nýrnafrumukrabbamein hafa verið skoðuð sér-
staklega og áhrif þeirra á horfur sjúklingahópsins
í heild (8, 12). Auk þess hefur verið lagt mat á
áhættuþætti lífshorfa, bæði klíníska en ekki síður
meinafræðilega (2, 8,9). Loks hefur verið könnuð
fjölskyldulægni sjúkdómsins hér á landi (11). Leit
að meingeni sjúkdómsins stendur yfir í samstarfi
við íslenska erfðagreiningu og nýlega er hafin á
Landspítala umfangsmikil rannsókn á próteintján-
ingu (proteomics) nýrnafrumukrabbameinsæxla.
Einnig er fyrirhugað að kanna umhverfis- og
áhættuþætti sjúkdómsins hér á landi í samvinnu
við Hjartavernd.
Nýgengi og faraldsfræði
Af óþekktum ástæðum er nýgengi nýrnakrabba-
meins á íslandi með því hæsta sem gerist í heim-
inum (3, 16) og skýrist það fyrst og fremst af
hárri tíðni nýrnafrumukrabbameins. Á tímabilinu
1998-2002 var nýgengi krabbameina í nýrum hjá
íslenskum körlum 14,7/100.000 en 7,4/100.000
hjá konum (3). Árlega greinast hér á landi um 30
manns með nýrnafrumukrabbamein og gera má
ráð fyrir að í kringum 14 deyi úr sjúkdómnum á
ári hverju (3). Nýrnafrumukrabbamein eru rúm
3% allra greindra krabbameina á íslandi og er það
svipað hlutfall og í nágrannalöndum okkar (yf-
irleitt í kringum 2-3%) (3, 8,16). Á árunum 1998-
2002 voru krabbamein í nýrum í 6. sæti hjá körlum
og 12. sæti hjá konum yfir algengustu nýgreind
krabbamein hérlendis (3).
í töflu I sést nýgengi nýrnakrabbameins á
hinum Norðurlöndunum og annars staðar í
heiminum (16).
Þegar borið er saman nýgengi nýrnafrumu-
krabbameins á heimsvísu er mikilvægt að hafa í
huga að nýrnaskjóðuæxli (transitional cell cancer
of the renal pelvis) eru iðulega talin með í nýgeng-
is- og dánartölum. Mikill munur er á nýgengi eftir
löndum og heimshlutum. Þannig reynist nýgengi
hærra í Mið-Evrópu, Norður-Ameríku og á
Norðurlöndunum, borið saman við Suður-Evrópu
og Asíu (16). Nýgengi er almennt talsvert hærra á
Vesturlöndum en í þróunarlöndum. Hugsanlegar
skýringar eru mismunandi fæðuvenjur, félagslegir
og hagfræðilegir þættir. Munur milli einstakra
landa skýrist þó einnig af mismunandi skráningu
krabbameina og mismunandi tíðni krufninga (16).
Víðast hvar hefur orðið talsverð aukning á grein-
ingu sjúkdómsins á síðasta áratug. Þetta á einnig
við hér á landi en reyndar aðeins hjá körlum
(mynd 1) (12). Svipuð þróun hefur átt sér stað í
Finnlandi (18) en í Bandaríkjunum hefur orðið
aukning hjá báðum kynjum og í nánast öllum ald-
urshópum og kynþáttum (19). Á Vesturlöndum
hefur hækkað nýgengi aðallega verið rakið til vax-
andi fjölda tilviljanagreininga sem skýrist af aukn-
ingu í myndrannsóknum á kviðarholi (17,19).
Nýrnafrumukrabbamein er fyrst og fremst
sjúkdómur eldra fólks en meðalaldur við grein-
ingu er 67 ár á Islandi (1,12,20) sem er svipað og
erlendis (21). Fáir greinast undir fertugu, eða um
5% sjúklinga (22). Sjúkdómurinn er algengari hjá
körlum og greinast þrír karlar fyrir hverjar tvær
konur (1, 212) sem er sambærilegt við nágranna-
lönd okkar (21).
284 Læknablaðið 2007/93
1