Læknablaðið - 15.04.2007, Blaðsíða 21

FRÆÐIGREINAR / NÝRNAFRUMUKRABBAMEIN
Orsakir
Lítið er vitað um orsakir og áhættuþætti sjúkdóms-
ins samanborið við mörg önnur krabbamein (23).
Þetta á ekki síst við um tengsl erfða við nýrna-
frumukrabbamein.
Umh verfisþœttir
Einungis fáeinir umhverfisþættir teijast hafa sterkt
orsakasamband við nýrnafrumukrabbamein (23).
Reykingar og offita eru þar efst á blaði (24) (tafla
II). Tengsl reykinga við sjúkdóminn eru nokkuð
sterk og er um magnáhrif að ræða, því meira sem
reykt er þeim mun meiri er áhættan (24, 25). Að
sama skapi minnkar áhættan þegar reykingum er
hætt sem ýtir stoðum undir orsakasamband (25).
Yfir 20 rannsóknir hafa einnig sýnt fram á að
hár líkamsþyngdarstuðull (BMI) sé áhættuþátt-
ur (24). Óljóst er hvað veldur aukinni hættu hjá
offitusjúklingum en aukin estrogenframleiðsla er
talin hafa áhrif (26). Áunninn blöðrusjúkdómur
í nýrum (acquired cystic kidney disease) sem er
algeng orsök lokastigs nýrnabilunar er einnig
þekktur áhættuþáttur. Sjúklingar með þennan
sjúkdóm þurfa oft blóðskilun um lengri tíma, en
sýnt hefur verið fram á umtalsvert aukna áhættu
á nýrnafrumukrabbameini hjá sjúklingum í blóð-
skilun, eða allt að 40-100-falda áhættu (27). Aðrir
áhættuþættir eru verr skilgreindir (tafla II), svo
sem sykursýki, háþrýstingur, atvinna, lyfjanotkun
(þar með talin notkun hormóna) og áfengisneysla
(24,28).
Erfðir
Til er arfgeng gerð nýrnafrumukrabbameins, líkt
og fyrir krabbamein í ristli, brjóstum og blöðru-
hálskirtli (29). Slíkt erfðamynstur er þó sjaldgæft
fyrirbæri og er sennilega ekki til staðar nema í 1-
3% tilfella (29). Erfðamynstur er því ekki til staðar
eða óþekkt (sporadic) (11,29) í langflestum tilvik-
um. Þáttur erfða í tilurð sjúkdómsins hefur verið
mikið rannsakaður á síðustu árum og arfgengum
sjúkdómum eða heilkennum verið lýst þar sem
nýrnafrumukrabbamein er einkennandi (29). Þeir
helstu eru sýndir í töflu III. Af þeim er von Hippel-
Lindau (VHL) sjúkdómur þekktastur. VHL-sjúk-
dómur er sjaldgæfur (nýgengi 1/36.000 fæðingar)
arfgengur ríkjandi sjúkdómur sem einkennist af
æðaæxli í nethimnu (retinal angioma), æðakím-
frumuæxli (hemangioblastoma) í heila og hjá 60%
sjúklinga greinast nýrnafrumukrabbamein (31).
Oftast er þá um að ræða nýrnafrumukrabbamein
af tærfrumugerð. Margir sjúklinganna eru undir
fertugu og greinast með æxli í báðum nýrum (32).
Árið 1993 fannst æxlisbælandi gen (tumor supress-
or gene) í þessum sjúklingum (VHL-gen). Sýnt
'Cö 14
\ O O 12
o o 10
o tH 8
q3 Q. 6
öb c 4
Q) tU) 2
'>> 0
71-75
76-80 81-85
--------1----------r
86-90 91-95
■ Karlar
□ Konur
96-00
Tímabil
Mynd 1. Aldursstaðlað nýgengi (heimsstaðall) í lifandi körlum og konum á íslandi,
greindum 1971-2000) (17).
Tafla II. Áhættuþættir nýrnafrumukrabbameins (stuðst við Lindblad 2004) (24).
Þekktir Þörf á frekari rannsóknum, ekki sannað
Reykingar Fæða
Ávextir og grænmeti - verndandi Prótein og/eða fita
Offita Háþrýstingur og/eða meðferð með blóðþrýstingslyfjum
Áunninn blöðrusjúkdómur í nýrum Verkjalyf Frjósemisþættir og hormón (t.d. fjöldi meðganga, getnaöarvarnapillur) Starfsumhverfi (t.d. asbest, kadmíum, bensín)
Tafla III. Arfgeng nýrnafrumukrabbamein, gen og vefjafræðileg gerð.
Sjúkdómur Gen Vefjafræðileg gerð
Von Hippel Lindau (VHL) sjúkdómur VHL Tærfrumugerð (clear cell RCC)
Arfgengt totufrumukrabbamein í nýrum (hereditary papillary RCC, HPRC) MET Totufrumugerð 1 (papillary type 1 RCC)
Birt Hogg Dubé (BHD) heilkenni BHD Litfælugerð (chromophobe RCC), bleikfrumusexli (oncocytoma)*
Sléttvöðvaæxlis- nýrnafrumukrabbamein (Leiomyomatosis RCC, HLRCC) FH Totufrumugerð 2 (papillary type 2 RCC)
* flokkað sem góðkynja nýrnaæxli samkvæmt skilmerkjum WHO (34), RCC = renal cell carcinoma
hefur verið fram á að stökkbreyttur hluti gensins
erfist sem óvirk samsæta (allele) og veldur þannig
æxlisvexti, þar á meðal nýrnafrumukrabbameini.
Nýlegar rannsóknir hafa leitt í ljós að galli í VHL-
geninu sé undirrót allt að 60% af stökum tilvikum
af tærfrumukrabbameini í nýrum (sporadic RCC)
(33).
í rannsóknum okkar á nýrnafrumukrabbameini
á íslandi var farið yfir sjúkraskrár allra sjúklinga
sem greinst hafa með nýrnafrumukrabbamein
á íslandi frá 1955. Aðeins ein VHL-ætt fannst
með vissu en tveir einstaklingar í þessari ætt hafa
greinst með nýrnafrumukrabbamein. (Runólfur
Pálsson, persónulegar upplýsingar.)
Aðrir sjaldgæfari erfðasjúkdómar sem tengjast
nýrnafrumukrabbameini eru fjölskyldulægt totu-
i
Læknablaðið 2007/93 285