Læknablaðið - 15.10.2009, Síða 25

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
Bein útgjöld íslenskra heimila
vegna heilbrigðismála
Ágrip
Rúnar
Vilhjálmsson
félagsfræðingur
Lykilorð: bein heilbrigðisútgjöld
heimila, þjóðfélagshópar,
þjónustunotkun, aðgengi að
þjónustu.
Hjúkrunarfræðideild HÍ.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Rúnar Vilhjálmsson,
Háskóla íslands, Eirbergi,
Eiríksgötu 34,101
Reykjavík.
runarv@hi.is
Tilgangur: Heilbrigðisútgjöld heimila hafa áhrif
á aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Markmið
rannsóknarinnar var að kanna þróun heil-
brigðisútgjalda heimilanna og hvort ákveðnir
hópar verðu hærri upphæðum og hefðu meiri
kostnaðarbyrði en aðrir.
Efniviður og aðferðir: Byggt er á tveimur heil-
brigðiskönnunum sem fóru fram árin 1998 og
2006 meðal þjóðskrárúrtaks 18-75 ára íslendinga.
Heimtur voru 69% í fyrri könnuninni (N=1924) og
60% í þeirri síðari (N=1532). Meðalútgjöld heimila
vegna heilbrigðismála og kostnaðarbyrði (hlutfall
heilbrigðisútgjalda af heimilistekjum) voru borin
saman milli hópa og ára.
Niðurstöður: Raunútgjöld heimila vegna heil-
brigðismála jukust um 29% frá 1998 til 2006.
Stærstu útgjaldaliðir 2006 voru lyf og tann-
læknisþjónusta. Kostnaðarbyrðin var þyngst
meðal kvenna, yngra og eldra fólks, einhleypra
og fráskilinna, minni heimila, fólks utan
vinnumarkaðar og atvinnulausra, fólks með
litla menntun og lágar tekjur, langveikra og ör-
yrkja. Samanburður á kostnaðarbyrði 1998-2006
sýnir versnandi stöðu ungs fólks, skólafólks,
atvinnulausra og fólks með minnsta menntun,
en batnandi stöðu eldra fólks, ekkjufólks og
barnaforeldra.
Ályktun: Verulegur munur er á útgjöldum
og útgjaldabyrði vegna heilbrigðisþjónustu eftir
hópum. Endurskoða þyrfti tryggingavernd í heil-
brigðiskerfinu og huga sérstaklega að öryrkjum,
fólki utan vinnumarkaðar, lágtekjufólki og ungu
fólki.
Inngangur
Undanfarna áratugi hefur heildarkostnaður
við heilbrigðisþjónustu vaxið víðast hvar
á Vesturlöndum, hvort sem miðað er við
kostnað á mann á föstu verðlagi eða hlutfall
kostnaðar af landsframleiðslu. Síðustu ár hefur
hægt á kostnaðaraukningu flestra vestrænna
heilbrigðiskerfa þótt kostnaðurinn aukist áfram í
langflestum þeirra.1
Opinber útgjöld vestrænna ríkja vegna
heilbrigðismála hafa aukist síðustu áratugi þótt
almertnt hafi dregið úr opinberum vexti síðustu
ár. Hið opinbera ber þó áfram langstærstan hluta
heilbrigðisútgjaldanna í flestum ríkjanna og í öll-
um nema tveimur (Bandaríkjunum og Mexíkó)
stendur hið opinbera undir meirihluta kostn-
aðarins.1 Vaxandi hlutur heilbrigðismála í opin-
berum útgjöldum hefur víða torveldað stjórn-
völdum að ná jafnvægi í rekstri hins opinbera.
Meðal annars hefur verið brugðist við með auknu
aðhaldi í fjárveitingum til heilbrigðisstofnana,
takmörkun á framboði þjónustu (til dæmis
rekstri biðlista), einkavæðingu, endurskoðun á
greiðsluþátttöku hins opinbera og aukinni þátt-
töku sjúklinga í kostnaði við heilbrigðisþjónust-
una.2
Aðhaldsaðgerðir stjórnvalda eru meðal ástæðna
þess að bein heilbrigðisútgjöld heimilanna hafa
aukist innan margra vestrænna ríkja.1' 2 Því
hafa vaknað spurningar um hvort aðgengi að
heilbrigðisþjónustunni sé í reynd jafnt eða hvort
vaxandi ójafnaðar gæti í þjónustunni. Erlendar
rartnsóknir benda til að aukin bein útgjöld vegna
heilbrigðisþjónustu og skert tryggingavernd fækki
læknaheimsóknum og spítalainnlögnum.3'5
Á íslandi hefur hlutfall heilbrigðisútgjalda af
vergri landsframleiðslu hækkað síðustu áratugi,
en lækkaði þó frá 2000 til 2006, einkum vegna
aukinnar landsframleiðslu. Árið 2006 námu
heildarútgjöld til heilbrigðismála á íslandi 9,1%
af vergri landsframleiðslu og var ísland í 10.-
11. sæti OECD-ríkja. Sama ár nam hlutfall hins
opinbera í heilbrigðisútgjöldum á íslandi 82%
og var ísland í sjötta sæti OECD-ríkjanna í
opinberu hlutfalli heilbrigðisútgjalda.1 íslenska
heilbrigðiskerfið er að grunni til félagslegt
kerfi (socialized health system). Meginmarkmið
slíkra kerfa er að þegnarnir hafi jafnan og
greiðan aðgang að þjónustunni.6-7 í lögum um
heilbrigðisþjónustu á íslandi segir meðal annars í
fyrstu grein að markmiðið sé að „allir landsmenn
eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu
sem á hverjum tíma eru tök á að veita til verndar
andlegri, líkamlegri og félagslegri heilbrigði".8
Þá segir í íslenskri heilbrigðisáætlun til ársins
2010 að samstaða sé um það hér á landi „að
heilbrigðisþjónustan sé að mestu leyti kostuð af
LÆKNAblaðið 2009/95 661