Læknablaðið : fylgirit - 01.12.2000, Qupperneq 59

ÁGRIP VEGGSPJALDA / X. VÍSINDARÁÐSTEFNA LÆKNADEILDAR HÍ I
Tuttugu tegundir hryggleysingja eru þekktar af því að erta, bíta eða
sjúga blóð úr mönnum á íslandi. Fjórar þessara tegunda eru hýsil-
sérhæfð mannasníkjudýr. Pær eru mannakláðamaur Sarcoptes
scabiei, flatlús Phthirus pubis, höfuðlús Pediculus humanus capitis
og fatalús P.h. humanus. Síðastnefndu tegundinni var útrýmt um
miðbik 20. aldarinnar en hinar þrjár eru enn landlægar en fáséðar.
Ohýsilsérhæfðar óværutegundir eru mannaflóin Pulex irritans og
veggjalúsin Cimex lectularius en báðar geta einnig lifað á blóði ann-
arra tegunda. Mannaflónni var útrýmt um miðbik 20. aldarinnar en
veggjalúsinni á áttunda áratugnum. Ofangreindar óværutegundir,
að veggjalúsinni undanskilinni, eru taldar hafa verið hér mjög al-
gengar allt frá landnámi. Veggjalúsin barst til Vestfjarða með norsk-
um hvalföngurum undir lok 19. aldar og dreifðist þaðan til allra
landshluta.
Nokkrar tegundir hryggleysingja geta við tilteknar aðstæður ert
húð manna hér á landi en lifa að öllu jöfnu annað hvort frítt, eða
sem sníkjudýr annarra hryggdýra. Hér ber að telja þrjár blóðsugu-
tegundir (Hirudinea) sem að jafnaði lifa þó á blóði vatnafugla.
Haustið 1997 fannst sundlirfa fuglablóðögðu (Schistosomatidae) í
vaðtjöm Fjölskyldugarðsins í Reykjavík og hefur hún valdið útbrot-
um á fótum barna sem þar hafa verið að vaða. Þá skulu nefndar
fimm tegundir maura: Lundalúsin Ixodes uriae sem er hér mjög al-
geng á sjófuglum, skógarmaurinn I. ricinus sem hingað berst árlega
með farfuglum, rottumaurinn Ornithonyssus bacoti sem stundum
berst inn í hýbýli frá rottubælum og katta- og hundamaurarnir
Cheyletiella parasitovorax og C. yasguri sem stundum angra hunda-
og kattaeigendur. Einnig eru tvær tegundir fuglaflóa (Ceratophyllus
gallinae og C. garei), tvær tegundir spendýraflóa (Nosopsyllus fasci-
atus og Ctenopthalmus agyrtes) og bitmý Simulium vittatum sólgnar
í mannablóð og valda stungur þeirra iðulega ofnæmisviðbrögðum.
V 05 Ormar í meltingarvegi sauðfjár á íslandi, tíðni þeirra,
magn og landfræðileg útbreiðsla
Sigurður H. Richter
Tilraunastöð HÍ í meinafræði að Keldum
Netfang: shr@hi.is
Inngangur: Markmið rannsóknarinnar var að kanna tegundir, tíðni,
magn og landfræðilega útbreiðslu þeirra orma sem finnast í melt-
ingarvegi sláturlamba að hausti.
Efniviður og aðferðin I sláturtíðinni í september-október 1992 og
1993 var safnað meltingarvegum úr alls 94 eðlilegum og heilbrigð-
um lömbum, fjögurra til sex mánaða gömlum, frá 94 bæjum dreifð-
um um landið.
Leitað var í meltingarvegunum að fullþroska ormum. Lengd allra
bandormsbúta var mæld. Allir þráðormar stórvaxnari tegunda voru
tegundagreindir og taldir. Til að áætla fjölda smávaxnari þráðorma-
tegunda voru tekin hlutasýni (1/25), karldýr tegundagreind og talin
og margfaldað með tveimur vegna kvendýra.
Niðurstöður: Bandormur: Moniezia expansa (tíðni 67,0% / meðal-
heildarlengd orma í sýktum lömbum 8,08 m / mesta heildarlengd
orma í lambi 56,37 m).
Stórir þráðormar: Bunostomum trigonocephalum (tíðni 2,1% /
meðalfjöldi í sýktum lömbum 1 / hámarksfjöldi í lambi 1); Chabertia
ovina (39,4% / 7,5 / 39); Oesophagostomum venulosum (27,7% / 4,3
/ 22); Trichuris ovis (35,1% /2,7/11).
Litlir þráðormar: Teladorsagia circumcincta (+ T. trifurcata og T.
davtiani) (fundin tíðni 98,9% / meðalfjöldi ef sýking fannst 1749 /
hámarksfjöldi í lambi 7050); Trichostrongylus axei (6,4% / 200 /
700); T. capricola (51,1 % / 299 /1700); T. vitrinus (12,8% / 299 / 650);
Nematodirus fdicollis (80,9% / 1509 / 15750); N. spathiger (67,0% /
582 / 4850); Cooperia oncophora (3,2% 1611100).
Útbreiðslukort var gert fyrir hverja tegund.
Alyktanir: Allar þær tegundir sem áður hafa fundist með vissu í
meltingarvegi sauðfjár á íslandi, fundust í þessari rannsókn. Allar
algengari tegundirnar fundust í flestum héruðum lantisins en magn
sumra tegundanna virðist vera breytilegt eftir landshlutum. Orma-
lyfjagjöf tíðkast að vetrarlagi og tegundir sem eiga erfitt með að lifa
veturinn af utan kindarinnar eru sjaldgæfari.
V 06 Hvers vegna eru sníkjudýr sjaldgæf í brúnrottum í hol-
ræsakerfi Reykjavíkurborgar?
Karl Skírnisson, Erlín Jóhannsdóttir
Tilraunastöö HÍ í meinafræði að Keldum
Netfang: karlsk@hi.is
Inngangur: Tekist hefur að útrýma brúnrottum Rattus norvegicus í
Reykjavík ef undan er skilinn stofn sem nú lifir einangraður í hol-
ræsakerfi elstu bæjarhverfanna. Hreiður rottnanna eru í lokuðum
kjöllurum eða í afkimum undir húsum og gólfum þar sem holræsi
hafa bilað eða eru opin. Fæðu er aflað í holræsunum. Hér er gerð
grein fyrir sníkjudýrum þessa einangraða stofns.
Efniviður og aðferðir: Rannsökuð voru sníkjudýr 24 stálpaðra og
fullorðinna rottna sem náðust inni í húsum árin 1997 og 1999 eftir
að dýrin höfðu komist þangað inn í gegn um opin eða biluð holræsi.
Niðurstöður: Níu tegundir sníkjudýra fundust: Einfrumungarnir
Eimeria falciformis, E. nieschulzi og Cryptosporidium parvunv,
bandormurinn Hymenolepis nana; þráðormarnir Trichuris muris,
Syphacia sp. og Heterakis spumosa; maurinn Radfordia sp. og nit
lúsarinnar Polyplax spinulosa.
Ályktanir: Allar tegundirnar sem fundust hafa beina lífsferla. Eng-
in þeirra hafði áður fundist í brúnrottum hérlendis, enda slíkt ekki
áður verið rannsakað. Tvær tegundanna geta lifað í mönnum; C.
parvum og H. nana.
í brúnrottum í nágrannalöndunum hafa fundist amk. 80 tegundir
sníkjudýra. Einungis lítill hluti þeirra (11%) fannst í holræsarottum
í Reykjavík. Ástæðan er margþætt. Einangrun landsins gæti hindr-
að ákveðnar tegundir í því að berast til landsins. Verulegu máli
skiptir að í lokuðu vistkerfi holræsanna vantar millihýsla svo sem
snigla, krabbadýr og skordýr sem fjölmargar tegundir rottusníkju-
dýra þurfa að fjölga sér í til þess að geta lokið lífsferli sínum. Sníkju-
dýr með flókna lífsferla eru því dæmd til að deyja út í holræsakerf-
inu. Skipulögð eitrunarherferð í holræsabrunna yfir sumarmánuð-
ina veldur árlega mikilli fækkun í rottustofninum og staðbundinni
útrýmingu. Sjaldgæf sníkjudýr gætu því hafa dáið út við fækkunar-
aðgerðir.
V 07 Innri sníkjudýr/sýklar í þorskseiðum á fyrsta og öðru ald-
ursári við ísland
Matthías Eydal, Árni Kristmundsson, Slavko H. Bambir, Ragnhildur Þ.
Magnúsdóttir, Siguröur Helgason
Tilraunastöð HÍ í meinafræði að Keldum
Netfang: meydal@hi.is
LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT 40 2 0 00/86 59