Tímarit Máls og menningar - 01.12.1947, Blaðsíða 14

HALLDOK KILJAN LAXNESS:
Tilsvar um frelsi
Skrijað' sem svar við' spurníngu sœnsks tímarits, Clarté, um jrelsi.
Þó ég reyni að svara yður stuttlega um frelsi vil ég laka það skýrt
fram í upphafi að ég mun ekki leitast við að sundurgreina þetta hug-
lak á heimspekilegan hátt, enda geri ég varla ráð fvrir að þér né aðrir
séu viðbúnir slíkri upptöku málsins sem stendur — ég sjálfur manna
síst. Ef mér skjátlast ekki því meir, leikur yður einkum hugur á að
vita skoðun manna á ópi því um frelsi sem stöðugt kveður við í blöð-
um kapítalista um þessar mundir, og með því óp þetta hvorki er né
lætst runnið af heimspekilegum rótum, er ekki heldur ástæða að svara
því með heimspeki. Því verða ekki hér rakin ýmis þau efni sem þetta
mál varða frá hinum óhlutrænni sjónarmiðum, einsog til dæmis frí-
viljakenníng miðaldakristninnar, en hún heldur enn áfram að vera á
dagskrá meðal heimspekínga; eða kategóriska imperatifið, hið skil-
yrðislausa siðaboð, eða hvað það heitir á voru máli. Eg mun ekki
heldur þreyta lesandann með neinum kenníngum um siðferðileg
verðmæti, afstæð eða óafstæð, né neinum öðrum óhlutkendum skil-
greiníngum, hversu lokkandi sem slík efni mega þó virðast; ég skal
ekki einusinni boða neina tegund siðferðilegrar hugsjónastefnu —
jafnvel ekki þá sem telur morð og rán siðferðilega álíka hlutlausa
starfsemi einsog að gefa ölmusu eða draga asna náúngans uppúr
pytti. í þessari stuttu grein mun lesandinn hvorki heyra Agústínus,
Aquinas, Kant, John Stuart Mill né nokkurn annan dýrlíng ákallað-
an um það, livort mönnum skuli frjálst eða ekki að gera einsog þeim
sýnist.
Hinsvegar hefur sú staðreynd ekki farið framhjá mér fremur en
yður, með hve miklum ákafa blöð kapítalista krefjast nú aukins frels-
is í heiminum. Aðeins fæ ég ekki betur séð en þessi krafa miðist við
helsti þraungt svið; þó ég sé fastur lesari þessa blaðakosts hef ég