Tímarit Máls og menningar - 01.12.1947, Blaðsíða 135

UMSAGNIR UM BÆKUR
229
skáld en bardagamaður. Viðhorf hans eru viðhorf skáldsins, ekki umhóta-
mannsins eða byltingamannsins. Svipað á einnig við um beztu sálma hans,
einkum Passíusálmana. Tilgangur þeirra var efalaust að vera guðfræðileg
fræðsluljóð. „En skáldið varð brátt vísindunum ofjarl", eins og Magnús Jóns-
son kemst að orði. Kenningin varð ekki aðalatriðið, heldur þeir persónulegu
töfrar sem list Hallgríms býr yfir. Magnús Jónsson sýnir fram á það hvemig
Hallgrímur hafði þjálfað skáldgáfu sína á ýmsum ólíkum sviðum áður en
hann réðst í meistaraverk sitt; rímur, heimsádeilur, Samúelssálmar og fræðslu-
ljóð — allt hefur þetta lagt sinn skerf til þeirrar listrænu fullkomnunar sem
kemur fram í Passíusálmunum og verið höfundinum þarfur skóli.
í skýringum sínum á Passíusálmunum leggur Magnús Jónsson áherzlu á
þá frásögn séra Vigfúsar Jónssonar að Hallgrímur „oftast nær daglega heima
hjá sér á morgnana nývaknaður eður nýstaðinn af sænginni hafi ort 2, 3 eða
4 vers, og þau sömu þar eftir sfðar umbætt og í lag sett“. Magnús Jónsson
leiðir rök að því við hvern einstakan sálm að finna megi þessum ummælum
stað og benda á hvernig rekja megi samsetningu sálmanna úr stuttum þáttum,
og er með þessu gefin nokkur innsýn í vinnubrögð skáldsins, sem ekki hefur
áður verið gaumur gefinn.
Skýringar og túlkanir Magnúsar Jónssonar á kveðskap Hallgríms eru yfir-
leitt hófsamar og skynsamlegar. Þó virðist mér höfundi hafa tekizt síður með
veraldlegu kvæðin. í því efni eru að vísu til tvær afsakanir. í fyrsta lagi eru
veraldlegu kvæðin yfirleitt ekki eins stórbrotin og beztu sálmarnir, og í ann-
an stað torveldar skorturinn á krítiskri útgáfu mjög alla rannsókn á verald-
legum kvæðum Hallgríms, þar sem ekki er einu sinni úr því skorið með vissu
um mörg kvæði hvort þau séu eftir hann eða ekki. Er það ekki vansalaust að
slík útgáfa skuli ekki vera til af kvæðum þessa höfuðskálds okkar á 17. öld.
En þrátt fyrir þetta hefði Magnús Jónsson átt að gera sumum kvæðum betri
skil, eins og t. d. Aldarhætti. Ummæli hans um þetta meistaraverk eru ein-
kennilega mótsagnarkennd: „Aldarháttur er heiðnasta kvæði Hallgríms og
líka — að efni til — með þeim innantómustu.“ En litlu síðar: „Hvergi er hér
slegið af, hvergi dauft orð. Aldarháttur er fullkominn í sinni grein, jafnt í
rómantíska barnaskapnum og speki raunsæisins". Þó að kvæðið sé efalaust
réttilega sett í samband við fornmenntaáhuga Hallgríms, skortir samt frekari
skýringu á þessu kvæði sem er svo sérstætt meðal heimsádeilukvæða Hall-
gríms bæði að formi og efni.
Bók Magnúsar Jónssonar er skrifuð almenningi til lesturs og leiðbeiningar
um skáldskap Hallgríms. En fræðimenn munu og sækja margt þangað, og
hefði því verið ástæða til að höfundur hefði sparað þeim ómak með því að
tilgreina heimildir frekar en hann hefur gert. Það hefði verið honum lítil
fyrirhöfn og ekki þurft að eyða í það miklu rúmi, t. d. með tilvísunum aftast
í bókinni. Eins og er fær forvitinn lesandi ekkert að vita um heimildir höf-
undar að ýmsum sögusögnum um Hallgrím (þær munu að vísu flestar eða
allar vera úr prentuðum bókum); í ævisögunni er stundum vísað til óprent-