Tímarit Máls og menningar - 01.03.1951, Page 55

GEORGE BERNARD SHAW
45
augum hinnar brezku millistéttar að einskonar hirðfífli hennar og „brandarahöf-
undi“, sem lét að vísu sérvitringshátt sinn dynja á henni og sagði henni óspart til
syndanna, en óþarfi þótti að taka um of alvarlega. Og framkvæmd hugsjóna
Shaws virtist enn eiga langt í land. Það var ekki fyrr en með rússnesku bylting-
unni, að Shaw sá forboða hinna nýju breytinga sem verða áttu, en með hætti
mjög frábrugðnum hinni hægfara umbótastefnu sinni. Fagnaði hann hinu nýja þjóð-
félagi og batt við það vináttu og áhuga til dauðadags. Virðist svo sem Shaw hafi
fyrir tilstilli heimsviðburða síðustu ára snúizt til róttækari skoðana á þjóðfélags-
málum, einkum hin síðustu ár sín. Þreyttist hann aldrei á að lýsa sig bvltingar-
mann og kommúnista.
Þrátt fyrir það að Shaw helgaði líf sitt og starf hugsjónum sósíalismans, mun
þó nafn lians bera miklu hærra í sögunni sem listamanns og ritsnillings en sem
stjórnmálaspekings. Slíku valdi náði hann á samtalsformi leiksins og ensku máli,
að hann ber höfuð og herðar yfir leikritahöfunda þessarar aldar, og það mun eng-
in ofdirfska að kalla hann mestan á sviði enskrar leiklistar, síðan Shakespeare
leið. Shaw tókst með fádæma kímni sinni, hnyttni og orðheppni, samfara óþrjót-
andi lífskrafti, að blása lífsanda í hið platónska' rökræðuform. Leikrit hans skortir
oft ýmsa kosti varðandi mótun og skapshöfn söguhetjanna, er gætt gæti þær eigin-
leikum raunverulegra manna og kvenna, svo að manni virðist oft sem það séu eigi
mennskir menn, heldur hugmyndir, sem þar eigist við. En Shaw tekst að gera þær
andans viðureignir slíkar, að þær verða aldrei leiðinlegar og við hljótum að fylgj-
ast með. Athugulum lesanda sést vart yfir alvöru hans og áhuga um að bæta hag
mannkynsins, þrátt fyrir hulu leikaraskapar.
Hér er eigi rúm til að gera einstökum leikritum Shaws nein skil, til þess þyrfti
langt mál. Verður því aðeins minnzt hér á nokkur frægustu og mikilvægustu leik-
ritin. Má þar nefna Plays Pleasant and Unpleasant, Three Plays jor Purítans, Man
and Superman, Major Barbara, The Doctor’s Dilemma, Pygmalion, Heartbreak
House, Back to Methuselah, St. Joan, The Apple Cart, Geneva. Verk Shaws í
heild eru gefin út af Constable and Company, Ltd, London, undir nafninu The
Standard Edition of the Works of Bernard Shaw. Auk þess hafa mörg þeirra birzt
í hinni ódýru Penguin útgáfu. Þeim íslenzku lesendum Shaws, sem áhuga hafa á
manninum sjálfum, má benda á endurminningar hans, Sixteen Self Sketches
(Constable, London 1949), og þeir sem kynnast vildu áhrifum stjómmálahug-
mynda Shaws á list hans vil ég benda á nýútkomna bók eftir Alick West, A Good
Man Fallen Among Fabians, A Study of Bemard Shaw (Um G. B. S. og tímabil það
þegar hann kom fram, sjá og Holbrook Jackson, The Eighteen Nineties).
Hér verður staðar numið. Shaw var ekki aðeins stórmerkilegur hugsuður og
ritsnillingur, heldur og ein eftirtektarverðasta persóna sinnar tíðar. Einkenni hans
var óþrotleg forvitni og áhugi fyrir öllu mannlegu og næm réttlætiskennd og samúð
með hinum undirokuðu í þjóðfélaginu, samfara framúrskarandi getu til að sjá
samfélagsveilumar og draga ástæðuna fram í dagsljósið. Um leiðir hans til að
koma umbótum þeim á, sem hann barðist fyrir, má deila. Sjálfur hefur hann reist
sér veglegasta bautasteininn: leikrit sín.