Tímarit Máls og menningar - 01.09.1960, Síða 17

S J ALFSTÆÐ NUTIMAMENNING EÐA SNIKJ UM ENNING
Nú ímynda ég mér að einhver
kynni að líta svo á, að hér sé of mikið
gert úr áhrifum ameríkanismans, og
hættunni sem af honum stafar. Ég
gæti hugsað mér að sá andmælandi,
heldur vinveittur vestrænum þjóðum
og lítið gefinn fyrir æsingar, mundi
haga orðum sínum eilthvað á þessa
leiö:
„Við erum lítil eyþjóð og á okkur
hrýtur strauma úr öllum áttum. Þjóð-
ernið hlýtur alltaf að vera í vörn hvort
sem er, og aðdráttarafl og áhrif stærri
og auðugri þjóða eru staðreynd sem
ekkert er við að gera; hernámið skipt-
ir hér litlu máli, því ameríkanisminn
er nútíminn sjálfur, og mundi alltaf
komast eftir öðrum leiðum lil lands-
ins. Það væri líka hættulegt skálka-
skjól að skella allri skuld okkar eigin
ónytjungsháttar á Bandaríkjamenn, í
stað þess að beina öllu okkar afli að
því að taka sjálfum okkur fram.“
Ég ætla nú, með yöar leyfi, að
verja nokkrum mínútum til að svara
þessum ímyndaöa andmælanda. Fyrst
vil ég þá taka skýrt fram að menning-
arleg einangrunarstefna gagnvart öðr-
um þjóðum hlyti að vera bæði ótíma-
bær og heimskuleg pólitík. Sú íslenzka
menning sem hæfir nútímanum mun
verða til úr frjálsum andlegum við-
skiptum við aðrar þjóðir, keppni við
þær, — og andófi. En hún mun ekki
verða til með því móti að við gerumst
attaníossar og eftirapendur einhverr-
ar annarrar þjóðar. — Málsvarar her-
námsins hafa reynt að útbreiða þá
kenningu að þeir væru einhverskonar
postular alþjóðahyggju á íslandi.
Þeir segja að okkur beri að sýna
Bandaríkjamönnum og Bretum, og
yfirleitt hverjum sem er, tilhliðrunar-
semi, vegna þess að nú á dögum sé al-
þjóðasamvinna kjörorð dagsins, og
allar þjóðir, eða að minnsta kosti hin-
ar vestrænu þjóðir, eigi að vinna sam-
an í ást og eindrægni. Þessi alþjóða-
hyggja væri ekki eins tortryggileg ef
boðendur hennar hér væru svolítið
upplitsdjarfari. Því miður virðast þeir
halda að tilhliðrunarsemin eigi að
vera einhliða og að samstarfsviljinn
felist í undirgefni og auðmýkt. Þeirra
alþjóðahyggja hentar vel undirokend-
um þjóða og umboösmönnum þeirra
en ekki öðrum.
Þá er mér vel ljóst að sú lækkun
hins almenna menningarstigs, sem
flestum hugsandi mönnum ber saman
um að hafi átti sér stað, á sér flóknari
og margbrotnari orsakir en hernámið
citt; ef menning okkar hefði veriÖ
styrkari mundi hernámið ekki hafa
haft þau áhrif sem raun ber vitni.
Sjálfsagt hefði ameríkanisminn fund-
ið sínar leiðir til landsins jafnvel þó
aldrei hefði stigið hér amerískur her-
maöur á land. En aöstaða okkar hefði
verið gerólík. Ein mikilvægasta orsök
þess að svo stóran hluta íslenzkra
stjórnmálamanna brast þor til að
standa í mót bandarískum kröfum
1946, 1949 og síðan, var djúptæk
255