Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Síða 38

TÍMARIT MÁLS OG M ENNINGAR
geta sinnt þeirri köllun að gera sal-
ernið á hafnarbakkanum í Reykjavík
eins þrifalega hreint og ilmandi „eins-
og apótekið hjá þeim danska manni
Mikael Lúnd”, og halda því þannig
við. í sextánda kafla bókarinnar
hlustum við á hann útskýra lífsskoð-
un sína í nætursamtali við Garðar
Hólm. „Hátt og lágt vinur, sagði eft-
irlitsmaðurinn '—.: ég veit ekki hvað
það er.“ Hann viðurkennir, að sú
afstaða er ekki í samræmi við mat
fornsagnanna á mönnum: „Lífið hef-
ur afturámóti kent mér að gera ekki
mun á hetju og litlum karli; á stór-
tíðindum og titlíngaskít. Ur mínum
bæardyrum eru menn og atburðir
nokkurnveginn jafnir.“ Eftirlitsmað-
urinn lítur á heiminn sub specie aeter-
nitatis: „Og þegar farið er að hugsa
um þennan sérkennilega stað sem ég
var að segja þér frá, heiminn sem er
aðeins einn, og teingsl hans við það
eitt yfirnáttúrlegt sem við þekkjum,
tímann, þá hættir annað að vera
hærra og lægra en hitt, stærra eða
smærra.“
Þegar Garðar Hólm imprar á því,
að viðræðumaður hans hafi ógeðs-
lega þjónustu á hendi og að honum sé
smán í því, þá svarar hinn: „Aðeins
eitt starf er til ógeðslegt, og það er
illa unnið starf. Heimurinn er einn og
maðurinn er einn og þessvegna er
verkið aðeins eitt. Það er til munur á
vandvirkni en ekki verkum.“ Að öðru
leyti heldur eftirlitsmaðurinn því
fram, að „það eigi að hjálpa öllum að
lifa einsog þeir vilja“, „að minsta-
kosti að leyfa hvurjum og einum að
lifa einsog hann sjálfur vill meðan
hann aftrar ekki öðrum frá að lifa
einsog þeir vilja“. Og að deyja eins
og þeir vilja, mætti bæta við. Eftir-
litsmaðurinn gefur ekki aðeins Garð-
ari fúslega gullpeninga sína þessa
nótt, en leyfir honum einnig umyrða-
laust í sögulok að mega skreppa í
klefa hans á hafnarbakkanum til að
fremja sjálfsmorð. Alger sjálfsafneit-
un er aðal hans. Það er því engin til-
viljun, að Álfgrími koma í hug heil-
agir menn við endurminninguna um
nætursamtal þeirra Garðars:
Einsog maðurinn sem uppgötvaði
að það mundi hafa verið hádegis-
varðan sem hann sá hér um árið,
þannig var það ekki fyren mörgum
árum síðar að ég, Álfgrímur, tók eft-
ir því að þar hafði ég eina nótt í œsku
orðið áheyrsla þess er vinur manna
fullkominn mœlti orðum kirkjufeðra
og heilagra manna, — en reyndar
með gagnstœðum forteiknum við þá,
því þeir töluðu af fullkomnum við-
bjóði á sköpun mannsins: homo inter
faeces et urinam conceptus est.
Eftirlitsmaðurinn er þannig ekki
kristinn maður. Hann er yfirleitt ger-
samlega laus við allar guðfræðikenn-
ingar, og viðurkennir ekkert yfirnátt-
úrlegt nema tímann, „ofjarl als sem
er“. Aftur á móti finnst mér slíkur
130