Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Qupperneq 95

UMSAGNIR UM BÆKUR
kláðinn gans upp á Ellið'avatni. Allt teljast
þetta fremur ömnrlegir atburðir, og röð
þeirra verður litlu ánægjulegri, þótt 450
ára afmælis dönsku einokunarverzlunarinn-
ar sé bætt við. Illvættir fslands eru þó ekki
cinráðar árin ’62, svo mikil er tölvísi þeirra
ekki. Þann 25. apríl voru 200 ár liðin frá
fæðingu Sveins Pálssonar, eins ágætasta
vísindamanns, sem ísland hefur alið. Þann
27. desember verða 200 ár liðin frá burði
Magnúsar Stephensens dómstjóra, háyfir-
dómara, sem nefndist sjálfur aðeins kon-
ferensráð, en var góður þó. Þyki mönnum
slík afmæli þunnur þrettándi, þá er þess að
geta, að nú eru liðin 100 ár, frá því að út
komu í Leipzig í Þvzkalandi íslenzkar
þjóðsögur og ævintýri, sem Jón Árnason
hafði safnað. Þetta var mikið rit, 42 arkir
eða hátt á 7. hundrað blaðsíður, og tveimur
árum síðar kom út annað bindi álíka stórt.
Þetta var mesta rit íslenzkra fræða, um
1250 blaðsíður alls, sem nokkru sinni hafði
verið gefið út. Það átti tilveru sína að
miklu leyti að þakka heimsfrægum, þýzk-
um réttarsögufræðingi, prófessor Konrad
von Maurer.
Þjóðsagnaútgáfan þýzka var allmikið af-
rek á sínum tíma, og það liðu nær 100 ár,
þangað til betri útgáfa birtist hér á landi.
Það er því miður fremur sjaldgæft á fs-
landi, að fræðirit séu gefin út á viðunandi
hátt, en nú hefur slíkt menningarafrek ver-
ið tinnið, og þess verður að geta sem gert
er. Bókaútgáfan Þjóðsaga lank á síðasta
ári við heildarútgáfu þjóðsagnasafns Jóns
Árnasonar, og hún er svo myndarleg, að
hún er eins og hún á að vera.
Aðalsafn íslenzkra þjóðsagna og ævin-
týra er venjulega kennt við Jón Árnason
einan, en það er ekki að öllu leyti réttmætt.
Magnús Grímsson, prestur á Mosfelli syðra.
hóf þjóðsagnasöfnun með Jóni árið 1845,
og skiptu þeir félagar jafnvel með sér verk-
um. Árið 1852 gáfu þeir út dálítið kver, fs-
lenzk ævintýri, fyrsta íslenzka þjóðsagna-
safnið. Það „átti fyrst í stað fáttm vinum
að mæta á íslandi", segir Jón Árnason og
gaf lítið fyrirheit um stórvirki. Frægð þjóð-
sagnanna kom að utan, og stórvirkið tinnu
þeir félagar með aðstoð og áhrifavaldi hins
mikla vísindamanns Konrads von Matirers.
Þýzkti bræðurnir Jakob og Vilhjálmur
Grimm teljast upphafsmenn þjóðsagnasöfn-
unar. Þeir söfnuðu þjóðsögum, auðvitað
þýzkum, og gáfu út safnið „Kinder ttnd
Hausmárchen" á árunum 1812—’15. Fyrir
þeirra dag hafði Ámi gamli Magnússon m.
a. fengizt lítilsháttar við þjóðsagnasöfnun,
en hvorki hafði hann né þessar alþýðusög-
ur hlotið frægð af fyrirtækinu enn sem
komið var. Hin mikla útgáfa Grimms-ævin-
týra markar tímamót í þjóðsagnafræðum og
vakti áhuga manna á þeim víða um lönd.
íslendingum var brátt skrifað til og þeir
beðnir að skrá „sögusagnir meðal almúg-
ans ttm fornmenn”. Það var árið 1817, en
1839 voru þeir spurðir um fomsögur er
gangi í munnmælttm og fáheyrð fomkvæði.
Loks árið 1846 bað norræna fornfræðafé-
lagið í Kaupmannahöfn fslendinga ttm
skýrslttr um alþýðleg fomfræði, fjölkttnn-
nga menn, álfa, drattga, tröll. útilegumenn.
kerlingasögttr, goð, jötna, huldufólk, nykra,
landvættir o. fl., o. fl. Um þær mundir
höfðu þeir Jón og Magnús hafizt handa um
þjóðsagnasöfnun.
fslendingar vikust lítt undir slíka ntála-
leitan. Guðbrandtir Vigfússon segir, að
sumir, sem boðsbréfin fengu, hafi svarað
þann veg, að nóg væri þeim kunnugt um
álfa-, trölla- og draugasögur, en allt væri
það „markleysa, sem menn hefði sér til
skemmtunar, en sem ekki tæki að skrifa
upp og senda burt til útlanda. Fyrst ætti að
ginna úr mönnum hjátrú og bábiljur og
gjöra svo háð að öllu á eftir eða brenna
það, eins og Ámi Magnússon hefði gjört á
sinni tíð, eftir að hann hefði ruplað sögum
187