Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Side 8

TÍMARIT MÁLS OC MENNINGAR
togana erum við vön að nefna Bald-
vin Einarsson, Fjölnismenn, Jón Sig-
urðsson. En þeir voru miklu fleiri þó
að þessi nöfn verði að mestu látin
koma í stað þeirra allra.
Svo sem kunnugt er stofnuðu þess-
ir menn ársritin þrjú, Ármann á al-
þingi, Fjölni og Ný félagsrit, og þar
var boðaður inn nýi tími í menning-
arlegu, verklegu og stj órnarfarslegu
tilliti. í þessum ritum kom fram sj álf-
stætt mat á aðstæðum og þörfum
lands og þjóðar og þær voru frá-
brugðnar því sem annars staðar
þurfti með, því að alltaf gilda aðrar
reglur um ísland en önnur lönd í fyrr-
nefndum greinum. Baldvin leggur
höfuðáherzlu á þetta, það er megin-
sjónarmið, og hinir feta í spor hans.
Hitt hafði verið reynt með litlum
árangri að flytja til íslands óbreytt
það sem vel gafst í Danmörku, en
Baldvin Einarsson sýndi fram á að
hvað eina yrði að vera samkvæmt eðli
og þörfum þjóðarinnar.
Og nú hófst áróður fyrir því að ís-
Iendingar stæðu á eigin fótum, hættu
að vera undirlægjur, að þeir stæðu
sjálfir undir atvinnuvegum sínum og
efldu nýjar atvinnugreinar, að þeir
fjölluðu sjálfir um málefni sín á end-
urreistu alþingi, tækju verzlunina í
eigin hendur — ekki sízt — því hún
sogaði allt fj ármagn út úr landinu og
kom þannig í veg fyrir allt innlent
framtak. Gamalgrónum embættis-
mönnum á fslandi þótti heldur gusta
af hinum ungu lærdómsmönnum úr
Bessastaðaskóla, þeir væru ekki bein-
línis skrýddir lítillætinu.
Og hinir ungu ofurhugar drógu
enga dul á þá sannfæringu sína að hið
íslenzka bændaþj óðfélag risi undir
verkefnunum. Þeir efuðust aldrei um
að íslenzkir bændur væru færir um
að starfa fyrir land og þjóð, þeir
væru ágæta vel fallnir til að sitja á
þingi og fjalla um þjóðarmálefnin.
Lærðir menn og embættismenn voru
góðir en aðeins í réttum hlutföllum.
Þetta traust íslenzkra frelsisvina á 19.
öld á hændastétt landsins var eitt
dæmið um sjálfstætt mat þeirra á ís-
lenzkum aðstæðum. Það var gagn-
stætt því sem gerðist annars staðar,
því að yfirleitt var það álit frjáls-
lyndra ættjarðarvina í öðrum lönd-
um að aðeins upplýst og sjálfstæð
millistétt og j arðeigendastétt gætu
stjórnað landi. Svo var einnig um þá
þjóð sem okkur var skyldust, Norð-
menn.
Hvernig voru þá kjör íslenzkra
bænda á fyrsta þriðjungi 19. aldar?
Bændur á íslandi bjuggu við mjög
kröpp kjör, um það ber öllum sam-
tímaheimildum saman. Frumstæð-
ustu atriði búskapar, þúfnasléttun,
túngarðahleðsla og framræsla voru
fæstum bændum ljós. Með þeim tækj-
um og búskapararfleifð sem þeir
bjuggu við, var fjarri því að þeir
gætu haft ofan í sig. Og svo var enn
278