Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Blaðsíða 85

UMSAGNIR UM BÆKUR
að hleypa heimdraganum. Ekki minnkar
bræðrarígurinn við það. Svo magnaður er
hann að Snorri yfirgefur af þeim sökum
eftirsóknarverðasta kvenkost sem íslenzk-
ar bækur kunna frá að greina síðan Bera
hvarf Ljósvfkingnum. Fuðfloginn nemur
ekki staðar fyrr en í Reykjavík, þar sem
hann hyggst hefna þess í þjóðmálum sem
hallaðist í átthögum þeirra bræðra.
Eitt mesta afrek Stefáns Jónssonar í Veg-
inum að brúnni er hversu eðlilega þjóðlífs-
hræringar kristallast í persónum hans.
Fólkið sem hann leiðir fram er bæði sál-
fræðilega og félagslega satt. Yfirborðsmað-
urinn Kormákur gleypir í sig úr aldarand-
anum kommúnistisk vígorð, sem hann eys
ómeltum yfir umhverfi sitt, þangað til hann
er orðinn forstjóri á kreppuárunum og leit-
ast við að sjá hagsmunum fyrirtækja sinna
borgið með því að fara í framboð fyrir
Breiðfylkingu Islendinga gegn bolsévism-
anum. Aftur á móti hefur alvörumaðurinn
Snorri það mark helzt fyrir stafni þegar
hann heldur til höfuðstaðarins að gerast
blaðamaður og boða þær hugsjónir kristi-
legrar málamiðlunar og miðflokksstefnu
sem hann hefur drukkið í sig hjá sóknar-
prestinum. I sögulok, eftir reynslu af blaða-
mennsku og viðkynningu við fólk með allar
mögulegar stjórnmálaskoðanir og engar, er
hann orðinn verkalýðssinni. Það eru ekki
fræðileg rök sem valda sinnaskiptum hans
heldur veruleiki kreppuáranna, atvinnuleys-
ingjahópurinn við höfnina, bardagar komm-
únista og nazista í kolabyngjum.
Oðru nær en að Vegurinn að brúnni
sé helber upprifjun í skáldsöguformi á af-
drifaríku en liðnu tímabili. Sagan er miklu
víðfeðmari en svo og stærri í sniðum. Per-
sónumar eru ekki vélrænar leikbrúður
heldur sköpunarverk listamanns sem er haf-
inn yfir ómerkileg loddarabrögð reyfara-
höfundar jafnt og flatneskju annálaritar-
ans. Ástarreynslu söguhetjunnar, allt frá
daðri sem er ekki annað en dægrastytting
til gagntakandi ástríðu, nautninni sem það
veitir að ná tökum á starfi og finna það
leika í höndum sér, tilviljunarkenndum
kynnum við fjölda fólks í starfi og tóm-
stundum, öllu þessu eru gerð þau skil sem
þarf til þess að sagan nær tökum á lesand-
anum, hrífur hann með sér og umlykur
liann heimi sínum.
Áður var að því vikið að bygging sögunn-
ar yrði lausari í reipum þegar á hana líður
en í fyrsta kaflanum. Að nokkru stafar
þetta af því að sögusviðið breiðir úr sér,
þegar kemur úr sveit í borg með f jölþætt-
ari kynnum og margbrotnara mannlífi, en
við því hefði mátt sjá með því að hnitmiða
atburðarásina rækilegar en höfundur gerir.
Að mínu viti spillir þó þessi agnúi ekki
sögunni að ráði. Hver persónan annarri eft-
irminnilegri og betur mótuð kemur fram á
sögusviðið. Völvan og móðursjúki sveirn-
huginn Halldóra, væskilslega hetjan Jónas
maður hennar, stássstofukommúnistinn
Bogga, stóratvinnurekandinn Magnús, sem
leggur fé í sjóði andstæðra flokka til að
tryggja sinn hag hvemig sem kosningagæf-
an snýst. Og ekki má gleyma tilvonandi
tengdaforeldrum Snorra, flokksforingjan-
um og ritstjóranum sem þrátt fyrir öll
hrossakaup og eiginhagsmunapot finnur að
stjórnmál eru alvara, þar sem hins vegar
kona hans veit ekki betur en þau séu sami
loddaraskapurinn og andalækningarnar
sem hún leggur fyrir sig þegar máttarstólp-
arnir bak við tjöldin ákveða að milliflokk-
urinn þeirra hafi ekki lengur neinu hlut-
verki að gegna.
í Veginum að brúnni hefur Stefán Jóns-
son varpað ljósi skærs skáldskapar á ís-
lenzkt samfélag dagsins í gær, svo að við
skiljum það og þar með samtíð okkar sem
af því er sprottin dýpri skilningi en áður.
Um skeið hefur verið kyrkingur í íslenzku
skáldsögunni. Vonandi boðar þessi vaxtar-
sproti nýtt gróðrartímabil.
M. T. Ó.
355