Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Blaðsíða 80

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
þeir séð, að aðalpersónurnar tvær eru
reyndar þær einu, sem skýrt eru mótaðar í
leikritinu. Lýsingin á Macbeth hefur, sem
fyrr getur, verið gerð nokkru einfaldari, —
en Lady Macbeth er aftur á móti ekki síður
dregin minnisstæðum dráttum í óperunni
en í leikritinu.
í raun og veru er allt pex um þetta út í
bláinn. Þar eiga heldur ekki aðrir hlut að
máli en viss hópur menntafólks, bókrýnend-
ur, sem hafa ekki jafnframt liaft skilyrði
til að koma auga á það, sem þó er hér
grundvallaratriði, svo að öll þrætan verður
óraunveruleg, þegar þess er gætt: grund-
valfaratriði, sem kalla mætti endurheimt í
músík. En þar er einfaldlega um það nátt-
úrulögmál að ræða, að óperumúsíkin —
þar sem innblásið tónskáld er að verki —
bætir það upp, sem fóma varð í frásögn og
persónulýsingum, svo að í heildaráhrifum
er einskis misst. Sé litið svo á, að þessi
áhrif séu það takmark, scm að er stefnt,
jafnt með sjónleiknum og tónlistinni, og
söguefnið sé sameiginlegur grundvöllur
þeirra og rót, þá er augljóst, að þessar tvær
listgreinar leitast einungis við að ná tak-
marki sínu hvor á sinn hátt, íklæða sögu-
efnið hvor sínum búningi, — og hafi inn-
blástur tónskáldsins beinzt í sömu átt og
rithöfundarins og verið að sínu leyti engu
minni, þá hlýtur skáldverk þess í tónum að
standa orðinu jafnfætis. Snilligáfa Verdis
og andlegur skyldleiki við Shakespeare er
einmitt fólginn í því, að hann endurheimti
í tónlist sinni, það sem Piave nam burt, og
óf dýpt, fyllingu og ósviknar tilfinningar
inn í gisna uppistöðu frásögunnar. Skáld-
skapur orðsins er endurborinn í tónlistinni.
Næstu árin eftir flutning Macbeths í
París náði hann að vísu til nokkurra fleiri
útskækla af heimskringlunni, — en um
aldamótin var hann sjaldan fluttur utan
Ítalíu. Sem sviðsverk var þessi meistaralega
ópera því nær komin í glatkistuna. Hvern-
ig gat það átt sér stað? Eins og áður er
sagt, var ekki að finna í þessari óperu ýms
þau atriði, meira eða minna marklaus og
jöskuð, sem löngum liafa stuðlað að leik-
húsfrægð. Það var meira af þeim í óperum
Verdis frá 1851 og þar á eftir, — og þær
hafa því átt auðveldan leik að varpa skugga
á Macbeth. Ekki hefur svo bætt úr skák, að
ævisöguhöfundar hafa keppzt um að ofur-
selja hann gleymskunni, með því að viður-
kenna að vísu tónvísindalegt gildi hans, en
neita því að hann ráði yfir áhrifamagni, —
synja honum hreint og beint sætis á bekk
með óperunum frá og með árinu 1851, sem
eru blóminn af verkum Verdis, með einni
undantekningu þó. Eflaust hefur sú stað-
reynd haft sín áhrif á þessa skriffinna, að
óperunni hafði verið þokað í skuggann, og
þeir sem sé ekki gert sér neitt sérstakt far
um að framkvæma endurmat á henni. í kjöl-
far þeirra skýtur svo öðru hverju upp enn
ósjálfstæðari og ómerkari tækifærispenn-
um — eins og þeim, sem vitnað er til í upp-
hafi — sem beint eða óbeint renna stoðum
undir liina almennu skoðun. Þannig er fals-
matið lagt og vítahringurinn dreginn, — og
ekki léttir það um vik að rjúfa hann, að þá
sem gáfaðri eru og um músík rita, skortir
kraft og hita til að opna öðrum skilning
á verkinu.
Macbeth opnaðist þó að vísu skarð í víta-
hringinn, þegar Verdi-hrifningin blossaði
sem ákafast upp í Weimarlýðveldinu þýzka.
Þaðan náði hann 1938 til Glyndeboume
með Fritz Busch, sem flutti hann svo þrem
árum síðar til New York. Viðgangur hans
eftir það í Bandaríkjunum náði hámarki
með flutningnum í Metropolitan í febrúar
1959, þar sem Leonard Warren, sem nú er
látinn, lék Macbeth, og Leonie Rysanek fór
með hlutverk Lady Macbeth. Á Norður-
löndum hefur Macbeth síðan verið fluttur
í útvarpi, og Stokkhólmsóperan hefur hann
á leikskrá sinni — að vísu aðeins sem
gestaleik — í sambandi við Verdi-hátíða-
höldin á þessu ári.
350