Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Blaðsíða 12

t
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
auðsuppsprettur sem þessu fylgja.8
Mannfelli og annað tjón íslendinga á
18. öld rekur Bjarni til óáranar af
völdum náttúruhamfara en alls ekki
til vondrar stjórnar eða verzlunar-
hátta.
Hinir yngri menn kenna einmitt
vondri stjórn Dana og verzlunar-
ánauð um hungursneyðir fyrri tíma
og fátækt og framtaksleysi samtímans
í atvinnuháttum. Þeir vilja allir inn-
lenda verzlun og telja hana fyrsta
skilyrðið til að rétta við hag landsins,
því að allan afrekstur af vinnu manna
gleyptu erlendir aðilar gegnum verzl-
unina. Hinir yngri menn standa allir
að skrifum um bætta atvinnuvegi,
fleiri atvinnugreinar.
Þess er skylt að geta að ekki voru
allir íslenzkir embættismenn sama
sinnis og Bjarni amtmaður.
Enn má geta eins atriðis sem lýsir
vel þeim dofa sem ríkti meðal inn-
lendra yfirvalda, og þeir áttu við að
etja sem reyndu að vekja þjóðina og
efla þrótt hennar til sj álfsbj argar.
Þegar tíu helztu embættismenn þjóð-
arinnar komu saman á fund í Reykja-
vík 1839 til þess að fjalla um málefni
landsins, sáu þeir engin ráð til að
landið stæði sjálft straum af skóla-
haldi sínu. Þetta þótti Jóni Sigurðs-
syni furðulega vanmegna yfirvöld.9
En sannleikurinn var sá að embættis-
8 Ora Islands Folkemængde, 22. bls.
9 Ný félagsrit II, 160.—161. bls.
menn landsins álitu okkur lifa á náð
Dana, að Danir héldi lífi í okkur.
Reiknimeistarar stjórnardeildanna
dönsku sýndu ævinlega í ríkisreikn-
ingunum útgjaldalið i sainbandi við
ísland, að Danir sæju fyrir okkur eins
og ómaga.
Satt að segja var mönnum vorkunn
er þeim þótti ískyggilegt að ísland
stæði á eigin fótum, er risið á emb-
ættismönnum landsins var ekki hærra
en þetta.
Þegar litið er til Danmerkurríkis á
þessu tímabili ríkti þar einveldi og
það er mála sannast að stjómarkerfi
þess lá eins og mara á öllu þjóðlífinu,
það stóð í vegi fyrir öllum framförum
og var dragbítur á eðlilega þróun. Þó
gekk enginn danskur maður fram fyr-
ir skjöldu að andæfa einveldinu
fyrstu þrjá áratugi aldarinnar (nema
Jakob nokkur Dampe, lögfræðingur,
sem danskir sagnfræðingar telja ver-
ið hafa geðbilaðan). Er það mjög eft-
irtektarvert í ljósi þess að nágranna-
ríkin, Svíþjóð og Noregur, höfðu
komið á hjá sér frjálslyndara stjóm-
arfari, og Noregur bjó við frjálslynd-
ustu stjórnarskrá í Evrópu frá árinu
1814. Hins vegar sættu Danir sig við
þennan klafa fram á miðja öldina.
Vegna hins óeðlilega stjórnarfars
náðu framfarir í Danaveldi seinna
fram að ganga en í nágrannalöndun-
um og þó batnaði nokkuð með til-
komu ráðgefandi fulltrúaþinga á ára-
tugnum 1830—1840. Engin pólitísk
282