Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Blaðsíða 82

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
er aíí yfirbragði „númerakeðja", og verkið
býr yfir ýmsum veilum, sem til þess má
rekja, — en að hinu leytinu eru þar atriði
meistaralega og fullkomlega samansett,
þar sem einstök númer, sem svo eru
raunar, stíga eðlilega fram úr einni heildar-
mynd. Slíkt atriði er endir annars þáttar,
gestaboðið; en þar má sundurgreina sam-
slungna heild í fjóra þætti: Gneistandi fjör-
legan innganginn, þar sem Macbeth vísar
gestunum til borðs, — drykkjuvísu Lady
Macbeth (en stefið í henni er fínlega ofið
inn í hljóðskraf Macbeths við launmorð-
ingjann, sem skýrir honum frá morðinu á
Bankó), — svipbirting Bankós afturgeng-
ins, tveim sinnum, og skelfing Macbeths (á
milli syngur hin furðulega Lady Macbcth
enn eitt vers), — og loks kvartettinn, sem
hefst hljóðlega upp úr hjali gestanna og
verður að hrífandi hljómflúri, þar sem per-
sónumar rekja hver sínar hugsanir: Mac-
beth, sem aftur vilf leita frétta um frumtíð
sína hjá nomunum, Lady Macbeth, sem
reynir að sefa hann, Macduff, sem ákveður
að hverfa úr landi, og hinir gestimir, sem
einnig em teknir að renna gmn í mála-
vexti. Morðatriðið í 1. þætti er eigi síður
gagntakandi heild, en það nær írá hinum
yfirgripsmiklu einræðum Macbeths, áður
en morðið er framið, að tvísöng hans og
Lady Macbeths (og sfðan frá því að morð-
ið verður uppvíst og aftur að sextettinum,
þar sem smiðshöggið er rekið). f tvísöngn-
um, sem er einn af hátindum verksins, fer
Verdi beinlínis fram úr Shakespeare. Þess-
um stuttu og á ytraborðinu hlutlausu orða-
skiptum glæpahjónanna er léður mikill á-
herzluþungi, og tundurhleðslan í þeim sam-
svarar nákvæmlega hinum einstöku aðstæð-
um. Þar sem talað orð — jafnvel í munni
hinna beztu leikara — getur aðeins vakið
hjá áheyrandanum tilfinningu, sem er berg-
mál frá brjósti sögupersónanna, — þá veld-
ur nú tónlistin því, að frumtilfinningin
vaknar hjá honum, jafn sterk og raunar hin
sama og hjá sögufólkinu í hugarheimi
skáldsins. í þessum háfleyga tvísöng hrósar
tónlistin sigri yfir hinu talaða orði.
Með þrjá fyrstu þættina í baksýn, sem
allir stuðla að áhrifamikilli heild gagnhugs-
aðra atriða, kemur hinn fjórði óhjákvæmi-
lega fyrir sjónir sem veikasti þáttur verks-
ins. Þar veldur einkum, að hann er nokkuð
ágripskenndur: atburðunum er hrúgað
saman í fréttastíl, og sú óæskilega tilfinn-
ing hlýtur að grípa mann, að nú eigi að
fara að hespa allt saman af. Það kemur að
vísu engum til hugar rétt í upphafi þáttar-
ins, þar sem engu er líkara en hinn unaðs-
fagri flóttamannakór vaxi fram úr þokunni,
og sfðan aría Macduffs, dálítið hefðbundin
í stíl, — en hugblæ saknaðarljóðsins er
skyndilega brugðið, er hermennimir koma
fram á sviðið. Jafn stutt atriði sem þetta
er, þolir ekki hin minnstu blærof, enda er
úti með öllu um heildaráhrif. Svefngöngu-
atriðið í næsta hluta, sem Lady Macbeth
fcr með, hrífur aftur andartak með sama
sterka hugblænum og þættimir á undan, en
hann er aftur horfinn hjá í síðasta hlutan-
um. Eftir að lokið er áðumefndri rómönsu
Macbeths, sem er lírukassaaría fyrir bary-
ton af hversdagslegu tagi og óheppileg á
þessum stað, þá er nú allt hespað af sem
hraðast, og maður fer að kvíða fyrir allt of
lökum endi. En snilld Verdis bjargar því
við. Með sigurkómum, — þar sem fimm-
undarhljómar setja manni beinlínis skozkt
umhverfi fyrir sjónir, — er hringnum lok-
að með sama innblásna og sterka hugblæn-
um sem í undangengnum þáttum, og það er
eins og þokkafullir mollhljómamir endur-
spegli angur hlustandans yfir verkinu, sem
nú er lokið. Það fyrirgefst, sem ávant þótti.
Margir ópemvinir, sem hafa átt þess kost
að heyra Macbeth í fyrsta skipti af hljóm-
plötum eða í útvarpi, hafa eflaust hlerað
eftir því með forvitni, hvort góðkunningi
352