Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Blaðsíða 63

MÚSÍK í SOVÉTRÍKJUNUM
fimmmenningana alkunnu, sem höfðu
að leiðarorði „Burt með ítalska líru-
kassamúsík við bjálfalega texta“,
Modest Petrovitsj Mussorgskí, Milij
Alexejvitsj Balakirej, César Cui, Al-
exander Porjirjevitsj Borodin og
Nikolai Andrejevilsj Rimski-Korsa-
kof; þessir novatorar eins og þeir
kölluðu sig (nýstefnumenn) ruddu
burt fordómum og börðust ótrauðir
fyrir nýjum, ómenguðum rússneskum
tón. Þeirra kunnáttusamastur var
Rimski-Korsakof, fyrsti fagmenntaði
tónlistarmaður Rússa. En fyrsta
heimsnafn Rússa í músík er svo Peter
Iljilsj Tsjaikovskí, sem í magnaðri
ástríðu sigrast á öllum formum og
hlýtur frægð í öllum álfum heims.
Aðrir standa í skugga hans, t. d. Ser-
gej Vassilivitsj Rakhmaninoj, með
angurværan undirtón, sömuleiðis Al-
exander Nikolajvitsj Skrjabin með
Dorian Gray eftir Wilde fyrir stafni
í hljómskriðum feiknlegra átaka í
Poéme d’extase; hér slást í hópinn
minni spámenn á alþjóðamælikvarða
(samt stórar stjörnur í heimalandi
sínu) eins og Anton Grigorjevitsj
Rubinstein (f. 1829), menntaður
hermistílisti og eklektiker, afkasta-
mikill en ófrumlegur sem tónskáld,
hreinasta hamhleypa á nótnaborði
píanós, Anton Stepanovitsj Arenski,
með óperu sinni Draumur við Volgu,
Nikolai Tsjerepnin, impressíónisti,
Nikolai Medtner, smekkvís meistari
og Reinhold Morizovitsj Gliére, sem
nú er í Sovétríkjunum talinn bezt
tónskáld eldri kynslóðar; ballett hans
„Rauða draumsóleyin“ var af sovét-
stjórninni viðurkenndur framförull
og byltingarsinnaður skömmu eftir
októberbyltinguna. Alexander Kon-
stantínovitsj Glasunof (f. 1865) var
kallaður rússneskur Brahms, honum
tókst með hófsemi og sjálfsaga að
losa sig undan tilfinningafuna Tsjai-
kovskís og afkasta óvenju miklu.
Jasja Heifetz spilaði fiðlukonsert
hans í öllum stærstu hljómleikasölum
heims. Glasunof var kennari Sjosta-
kovitsj og sá í honum rússneskan
Mozart; þótt þröngt væri í búi á bylt-
ingarárunum gaf hann honum oft að
borða og svalt heldur sjálfur en að
láta nemanda sinn líða skort. Annar
rússneskur Brahms var eftirlætisnem-
andi Tsjaikovskís Sergei Ivanovitsj
Tanéjef (f. 1856), kantötur hans eru
enn vinsælar hjá músíkuppeldisfræð-
ingum og mikið notaðar við kór-
kennslu. Eina þeirra heyrði ég í merk-
um músíkskóla í Moskvu. Heimsfrægt
er lag hans „Næturgalinn“.
Leiðin styttist nú og nútíminn tek-
ur við. Igor Stravinski er fæddur á
sumar-þjóðhátíðisdegi íslendinga
1882. Hann lærði hjá Rimski-Korsa-
kof og gerir sér far um að draga allar
tilfinningar eins og með naglbít út úr
verkum sínum, rýtmi er aðalatriði
en einnig melódía. — Sergei Sergej-
vitsj Prokojjef öðlaðist heimsfrægð
með óperu sinni „Ast á þremur app-
333