Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Blaðsíða 49

GEORG TRAKL
HELÍAN
Georc Trakl fæddist 1886 í Salzburg í Austurríki; voru foreldrar hans efnaðir mót-
mælendur. Honum gekk illa í skóla, nam þó lyfjafræði í Salzburg 1905—1908, síðan í
Vín. Starfaði eitt ár sem lyfjafræðingur í austurríska hemum, en ákvað þá að flytjast til
Bomeó. En 1912 tók Ludwig von Ficker, útgefandi og ritstjóri í Innsbruck, hann undir
sinn vemdarvæng; gafst honum nú meira tóm til ljóðagerðar, enda varð ekkert af Bomeó-
för. Dvaldi hann í Innsbmck þar til fyrri heimsstyrjöldin brauzt út. í ágúst 1914 var
Trakl sendur til Galisíu sem undirforingi í læknasveitum hersins. Eftir orustuna við
Gródek var honum falið að sjá um níutíu hættulega særða menn, sem lítið var hægt að
hjálpa; fékk hann þá alvarlegt taugaáfall, en hafði lengi áður neytt jafnaðarlega áfengis
og eiturlyfja. Lézt hann skömmu síðar aðeins 27 ára gamall á hersjúkrahúsinu í Kraká,
eftir að hafa tekið inn of stóran skammt af kókaíni.
Ásamt Georg Heym (d. 1912) og Emst Stadler (d. 1914) er Georg Trakl einn af helztu
brautryðjendum þýzka expressjónismans í ljóðagerð. Telja sumir að í verkum hans sé
komizt næst því að túlka hugmynd fyrstu expressjónistanna um hugskyggniskáldið — hið
„visjónera" skáld. Trakl virðist ekki hafa orðið fyrir teljandi áhrifum frá samtíðarskáld-
um, en þeim mun meir frá eldri höfundum, einkum Baudelaire, Rimbaud og Hölderlin.
Skáldsögur Dostoévskys hafa einnig orkað á hugsun Trakls svo sem annarra höfunda á
þessum árum. Hið langa ljóð hans Helían (ort veturinn 1912—13) sem hér fer á eftir
í íslenzkri þýðingu, hefur einnig að geyma enduróma frá Gamla og Nýja testamentinu,
sem þó em sem endranær í ljóðum þessa skálds algerlega samlagaðir eigin myndheimi þess.
Bölsýni Trakls og þröngt áhugasvið takmarkaði efnisval hans, en magnaði honum hug-
skyggni. Þannig skapar Trakl eigin veraldir í ljóðum sínum framar flestum öðrum
skáldum. Rilke hefur lýst reynslu sinni af ljóðum Trakls og þá líkt sér við mann Bem lok-
aður væri útifyrir en þrýsti andlitinu upp að rúðunni og mændi inn i óhöndlanlega veröld
skáldsins: „reynsla Trakls Hfir sem í skuggsjá; hún fyllir alveg herbergið sem enginn
fær komizt í fremur en í herbergi spegilsins." Engum tókst sem honum að rækta í skáld-
skap sínum metafóra, sem bæru tilgang sinn í sjálfum sér, en slfkt var m. a. keppikefli
fyrstu expressjónistanna. Þeir sóttu eftir að þurrka út samanburðareðli myndlíkinga, gera
hlut tjáningarinnar sem ríkastan á kostnað tákngildanna. Þetta þýddi að táknið, myndin,
gat hætt að vísa til hins skynjanlega heims og gerðist sjáljdrœgt (autotelískt, úr gr.
autos = sjálf + telos = skilningur), heimti til sín athyglina sem einstakur smáheimur
án tengsla við almennan skynheim. Ef ljóð samanstendur einvörðungu af þesskonar
myndum er það í verunni aðskilin veröld, sjálfri sér næg. Það minnir á stjömumerki þar
sem myndirnar jafngilda einstökum stjömum, tengdar innbyrðis líkt og samstilltar raddir
í fögrum tónavef, en þurfa ekki að standa í beinu sambandi við raunvemleg merkingar-
mið. Ljóðið gerist það sem nefnt hefur verið á erlendum málum heterokosm (úr gr.
319