Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Side 11

GERSEMAR VORS FÖÐURLANDS
manna, en þeir sjólfir lamaðir af ör-
birgS. Samt sem áSur var þeim trúaS
til framtaks.
Og íslenzkir embættismenn, hver
var sá styrkur sem frá þeim var aS
vænta?
Ef borin eru saman skrif þeirrar
kynslóSar íslendinga sem setiS hafSi
í embættum og farin var aS eldast um
1830 — og hinnar yngri, sem tók sér
penna í hönd um líkt leyti, — um á-
stand og horfur í málefnum Islands,
þá er það sýnilegt aS livor hópurinn
um sig myndar sér skoSanir út frá ó-
líkri afstöSu til þjóSfélagsins. Svo aS
nefnt sé dæmi hér uin: Bjarni Þor-
steinsson amtmaSur (í Vesturamti)
skrifaSi bók um fólksfjölda á íslandi
og hag landsins, hún kom út 1834.
Bjarna þykir borin von aS atvinnu-
vegirnirþoli rneiri fólksfjölda (57.113
áriS 1833). — LandbúnaSurinn er
undirstöSuatvinnuvegur og þar má
alltaf gera ráS fyrir áföllum, óáran,
eldgosum, skriSum, hlaupum í ám,
sjúkdómum í mönnum og skepnum.
Bændur kvarta aS vísu um fólkseklu
en þar eru ýmsar blekkingar á ferS-
inni aS dómi Bjarna. Til aS mynda er
haganlegra fyrir bændur aS mikiS
framboS sé á vinnuafli, þeim mun
lægra kaup þurfi þeir þá aS greiSa.
í öSru lagi sækir fólk mikiS í lausa-
mennsku viS sjávarsíSuna en þaS
þótli illt athæfi, a. m. k. þeim sem
töldu sig ábyrga i þjóSfélaginu. Og
enn var orsök fólkseklu, þaS sem
Bjarni aintmaSur kallar hina óviS-
ráSanlegu löngun fólks í hjónaband
sem alls staSar verSi nú vart — eSa
þaS frelsi sem fólk heldur aS fylgi
hjónabandinu („. .. den utæmmelige
Lyst, som allevegna yttrer sig til Egte-
skab, eller rettere sagt, til den Selv-
stændighed, som attraaes opnaaet der-
ved.“5)
Baldvin Einarsson hafSi í sínum
skrifum veriS á allt annarri bylgju-
lengd: „MeS útvíkkuSum bjargræSis-
vegum eykst frjósemi kvenna og fólks-
tala,“ segir hann í bréfi.6 Fólksfjölg-
un bar vott um bættan hag þjóSar-
innar og til þess varS aS efla atvinnu-
vegina.
Tómas Sæmundsson gagnrýnir áS-
urnefnd skrif Bjarna amtmanns í
Fjölni 1836 og segir þar, aS þau séu
gagnstætt reynslunni og röksemdum
skynseminnar og því sem allar þjóSir
hafi fyrir satt.7
Um álit eldri og yngri kynslóSar-
innar á framtíSarmöguleikum lands-
ins er þetta: Bjarni amtmaSur segir í
sinni bók: Island á engar verksmiSj-
ur og stundar engan iSnaS né rekur
þaS sína verzlun sjálft og mun vart
nokkurn tíma gera það, segir Bjarni,
og þar af leiSandi ekki eignast þær
5 Om Islands Folkemængde, Kbh. 1834,
21.—23. bls.
8 Lbs. 2409 4to.
7 III. Frjetta-bálkurinn, 48. bls.
281