Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Page 84

Umsagnir um bækur
Steján Jánsson:
Vegurinn að brúnni
Heimskringla 1962. 583 bls.
norri Pétursson birtist ungur hnokki á
túninu í Hvammi, fremsta bæ í borg-
firzkum dal, þjáður af ranglæti heimsins.
Óþokkinn hann Kormákur yngri bróðir
hans rænir ást foreldra þeirra, sem hann á
þó sjálfur heimtingu á allri og óskiptri.
Hann hverfur sjónum á kosningasunnudegi
í Reykjavík á kreppuárunum við hlið unn-
ustu sem hann hefur loks sætt sig við að
eigi sín sjálfstæðu viðhorf, sinn eigin per-
sónuleika, og sé þó hans. Barn hefur þrosk-
azt og er orðið að manni.
Með þroskasögu drengsins frá Ilvammi
hefur Stefán Jónsson unnið góðan sigur.
Því miður er það ekki títt að fá í hendur
íslenzka skáldsögu sem blátt áfram heimtar
að vera lesin eftir að byrjað er á henni, en
því meiri ástæða er til að fagna slíku happi
þegar það gerist. Eins og endranær í skáld-
sögum eru það persónurnar sem ráða úr-
slitum. Stíllinn á Veginum að brúnni er til-
gerðarlaus og þjáll en stundum full orð-
margur, bygging sögunnar getur sumstaðar
orkað tvímælis, einkum er á hana líður, en
persónurnar eru hver annarri betur gerðar.
Meira að segja aukapersónur sem aðeins
birtast í svip eða bregður fyrir öðru hvoru
bera svo skýr einkenni að þær festast í
minni og gegna til fulls hlutverkum sínum
í sögunni.
Jafnbeztur er fyrsti hluti bókarinnar sem
gerist á æskustöðvum Snorra. Af öryggi og
leikni mótar höfundur ekki aðeins æsku-
heimili hans heldur heila sveit, lesandinn
kynnist hverju heimilinu eftir annað, ein-
staklingunum hverjum um sig og heimilis-
og sveitarbragnum sem þeir mynda í sam-
einingu. Eins og vera ber fer mest fyrir
ekta Borgfirðingum, frjálsmannlegu fólki
gæddu ríkum búhyggindum sem fá þó ekki
kæft hneigð til viðkvæmni og íhugunar um
viðfangsefni sem liggja utan daglegs brauð-
strits.
I þessu umhverfi mótast Snorri, eftirlæti
Jóku gömlu í horninu en lýtur sífellt í lægra
haldi fyrir Kormáki yngra bróður sínum í
keppni sinni eftir hylli foreldra þeirra. í
horninu drekkur hann í sig sjálfsálit og
sjálfsmeðaumkun, stærilæti og þráhyggju.
Uppvaxtarár hans fara í það að brjótast
um í þessum viðjum, og í sögulok er hann
laus, hefur lært að líta raunsætt bæði á
sjálfan sig og umheiminn. Heilbrigt sjálfs-
traust hefur leyst sambland af stórmennsku-
grillum og kjarkleysi af hólmi.
Þroskasaga söguhetjunnar er haglega
samslungin framvindu íslenzkrar þjóðfé-
lagsþróunar á uppvaxtarárum hans.
Bernsku hans og æsku ber upp á tímamóta-
árin þegar þungamiðja íslenzks samfélags
færist úr sveitinni í þéttbýlið við sjóinn.
Boðberi hins nýja tíma frammi í dalnum
verður gáfaður og ófyrirleitinn götustrák-
ur af Akranesi. Undirritaður getur borið
um það af eigin reynslu að kynnum kaup-
staðardrengsins og sveitabamanna er lýst
af snilld.
Glæsimennið Kormákur verður á undan
354