Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Síða 86

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Jóhannes úr Kötlum:
ÓlióS
Heimskringla,
Reykjavík 1962.
rátt fyrir avantgardistískan titil og ó-
hefðbundið form hinnar nýju ljóða-
bókar Jóhannesar úr Kötlum (þegar þessi
síðbúna ritfregn er skrifuð er hún reyndar
varla lengur ný), er það eins og oftast áður
boðskapurinn og ekki „hin sjálfumnæga
verund ljóðsins“ sem er aðal skáldskapar
hans. Óljóð fjalla um áríðandi efni: erfið-
leika manna og skálda og hugsjóna á okk-
ar dögum; þau eru almenn hugvekja og
ádeila á íslenzka þjóðfélagsþróun, en mik-
ill hluti bókarinnar er þó einkum tjáning á
hugarstríði skáldsins, sárum vonbrigðum
hugsjóna- og bjartsýnismanns sem oft ligg-
ur við að örvænta um framtíð þjóðar sinn-
ar og jafnvel mannkynsins alls.
„Vondir tímar fyrir Iyrík“ heitir eitt
kvæði Brechts frá útlegðarárunum, og má
segja að þetta sé formerki OljóSa. Formáls-
kvæðið er spurning um hvers konar skáld-
skapur fái fullnægt þörfum tímans:
hver var aS tala um náttúrufegurS
hver var aS tala um líjgrös dalanna víðerni
kjalar hátign goSalands
hver var að tala um listaverk
hver var að tala um heimsljósið reginsundið
helreiðina
vitið þér ekki mínir elskanlegu að það er
setið
á svikráðum við þetta alll
Ilvert er þá hlutverk skálda nú?
ég mótmœli því að jörðin sé gerð að
leikhnetti
ábyrgðarlausra svefngengla
ég krefst þess að vökumenn slái trumbur
Brecht talar um það í sínu kvæði að sér
myndi finnast jaðra við léttúð að yrkja
356
rímað, og það er eflaust ekki sízt til að
komast hjá áhrifum hins slétta og fellda
sem Jóhannes hefur nú lagt niður „rósfjötra
rímsins". Onnur helztu formeinkenni
Oljóða eru frjáls hrynjandi og mikil notk-
un myndmáls (imagery). Þetta er vandmeð-
farin stílkúnst og þótt Jóhannesi farist hún
reyndar oft mjög vel úr hendi
(Ó undrun mín
neisti úr fölskvaðri
glóð fornra hlóða
afsprengi mókögguls
: þetta snjalla kvæði (Þjóðvísa I) lýsir því
hvemig sveitin sem lifað hefur við sögn og
þjóðsögu vaknar upp við það að hún lifir
á atómöld), er myndvísi hans samt allskeik-
ul. Stundum eru myndirnar ekki nógu kon-
kret, of fjarri áþreifanlegum veruleika:
hvað gerist
ef snjóhvítur andi mannsins
snertir blóðrauða ást gyðjunnar
Dægurlag V;
stundum verður útkoman óviljandi skop-
stæling:
mér er stormur í nös regn á hvarmi
og honum hættir við að ofgera.
Nýstárlegasti kafli Oljóða eru Þjóðvís-
urnar. (Skemmtileg tilraun til að skapa
þjóðlegan íslenzkan sveitasúrrealisma!).
Hér er hugblærinn þjóðsaga, galdraþula,
vikivaki. Aðferðin myndasaga en ekki rök-
ræða. Þjóðvísa II er fútúrísk sýn af hnatta-
stríði og þjóðfélagi spilamennskunnar, ort
undir sterkum áhrifum frá Æra Tobba.
Upphafið er svona:
þambarinn lyftir tinkálki
vambarinn dregur ýsur
í loftinu geisar hnattastrið
segi ég
ég segi sóló