Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Side 61

Ernst Bloch
Hlutdrægni vísindanna og veraldarinnar
sjálfrar
[Höfundur þessarar greinar er kunnur þýskur heimspekingur og marxisti. Hann er nú
aldinn að árum en hefur á sínum langa ferli sett saman fjölda rita um heimspeki, bók-
menntir og fleiri efni. Þekktasta rit hans er án efa „Vonarlögmálið" (Das Prinzip
Hoffnung) sem hann samdi í Bandaríkjunum á árunum 1938-’47. Þar tekur hann til
íhugunar upptök og eðli vonarinnar auk þess margbreytilega búnings sem hún hefur
íklæðst í mannlegu samfélagi. Af öðrum ritum hans mætti nefna: Andi útópíunnar, Arf-
ur vorra tíma, og Náttúruréttur og mannleg virðing.
Eftirfarandi hugleiðing var skrifuð árið 1951. Enda þótt svo drjúgur tími sé liðinn frá
samningu hennar á hún þó vísast engu minna erindi nú en þá sem marxískt innlegg í
umræður manna um „hlutleysi" vísindanna. I greininni tæpir höfundur víða á nöfnum
og hugmyndum fræðimanna án þess að gera þeim fyllri skil. Af þeim sökum var afráðið
að skeyta nokkrum athugasemdum aftan við greinina í þeirri von að slíkt yrði til þess
að færa efnið eilítið nær lesandanum. Aukreitis voru tveir menn, þeir Magnús Fjalldal
háskólanemi og Þorsteinn Vilhjálmsson eðlisfræðingur, spurðir álits á umþenkingum
Blochs. Athugasemdir þeirra eru birtar á eftir greininni. Páll Skúlason lektor las þýð-
inguna yfir og benti á ýmislegt sem betur mátti fara auk þess sem hann aðstoðaði við
gerð skýringa. — Þýff.] ■
Mannleg hugsun er og hefur alla tíð verið hlutdræg. Því reynir enginn
maður að andmæla á okkar dögum nema til komi annað tveggja: að hann
vilji vísvitandi fela sinn rétta lit eða geri sér ekki grein fyrir honum. Hin
horgaralegu vísindi1 voru heldur aldrei laus við hlutdrægni, endaþótt þau
hafi reyndar lengi vaðið í þeirri villu. Það er ekki örðugt verk að lyfta dul-
unni ofanaf þeirri sjálfsblekkingu.
Vísindamaðurinn barn síns tíma.
Hversu einangraður sem vísindamaðurinn annars kann að vera kemst hann
aldrei hjá því að vera barn síns tíma. Með stétt sinni deilir hann ákveðnum
efnahagslegum skilyrðum, þessi sömu skilyrði ákvarða félagslega stöðu hans.
Það samfélag sem hann lifir í setur honum jafnan vissar hugmyndafræði-
legar skorður. Milli hugmyndafræði og efnahagsaðstæðna liggja margir
51
L