Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Page 109

Um heimspekirit Brynjóljs Bjarnasonar
Það bæSi sundurgreinir og sameinar djúpstæS hugtök, sem benda út fyrir
hringinn þrönga. Yfirleitt eru nýsköpunarorSin gagntæk og lýsandi, falla vel
aS sem umgjörS hugmyndanna hálfduldu viS ystu sjónrönd, og eru samhverf
hugtökunum og rökunum, sem þau framkalla úr mistri ókunnugleikans. Allt
er þetta meS þeim glæsibrag, aS „andann grunar enn þá fleira en augaS sér“.
Heimspeki B. B. er fyrst og fremst heimspeki raunhyggjunnar, en þó jafn-
framt þegar lengra er horft, heimspeki einingarinnar og samhlj ómanna.
Heimspekileg raunhyggja, sem virSist jafngilda því fegursta og hæsta í trúar-
brögSunum. ÞaS út af fyrir sig, aS efnishyggj uþrungin heimspeki geti veriS
svo jákvæS, fögur og gjöful, er eitt fegursta menningartákn nútímans.
Höfundur þessarar heimspeki er einstaklega hagsýnn hugsuSur og djarfur
og víSsýnn leitandi. BoSskapur hans er raun-viskan sjálf, borin fram af
skilningsríkri, fagurfræSilegri dirfsku.
í umræddum bókum finnast hvorki fordómar né rétttrúnaSur, engin til-
finningasemi. Einungis raunhyggja studd óvefengjanlegri sannleiksást, sem
rís hæst á mörkum þess þekkta og óþekkta. Skilningur höfundar er sá aflgjafi
sem greinir og samræmir skynjanir og hugmyndir í formi rökferla — hann-
ar — sundurgreinir vísindaleg, heimspekileg og fagurfræSileg viShorf og
samræmir og samtengir í öSru lagi sem heildarsannindi efnisleg og andleg.
Hann rökstySur fagurlega, aS mannleg verSmæti, vísindaleg og fagurfræSi-
leg, liggja ekki í sundurgreindum hólfum, heldur eru órjúfanleg heild hlut-
veru og sjálfsveru — órjúfanleg eining margþættrar tilgangsríkrar framþró-
unar. LífiS og heimurinn eru í sköpun. OrSiS eining er eitt merkingar-
frjóvgasta orS í málinu og þýSingarríkasta, sem höfundur notar vel og vand-
lega. Einingin er eins konar lífsgeisli. Geislinn, sem tengir og upplýsir í senn
nærtækustu, og fjarlægustu skynsvæSin hinum megin viS hugmyndakerfin,
þar sem altækustu hugtökin og hugtakasamböndin fela rætur sínar.
Höfundur ræSir hiS lögbundna samhengi lögmála, fyrirbæra og atburSa,
hlutveru og sjálfsveru af skarpskyggni og nákvæmni.
Hann skrifar meSal annars:
„Hið lögbundna samhengi felst einmitt í því, að heildin er meiri en hlutar hennar
samanlagðir. Hlutur út af fyrir sig og atburður út af fyrir sig eru ekki annað en sértök
vor. í hugtökum vorum einangrum vér þá frá heildinni, sem þeir eru í lögbundnum
tengslum við. En slfk einangrun er ekki til í veruleikanum. Lögbundin tengsl hlutar, skil-
yrðing hans af heildinni, eru eigi síður vera hans en þau sérkenni hans, sem skilgreina
hann sem sérstakan hlut eða verund. Hin algera greining hlutar, atburðar, einstakrar
verundar annarsvegar og heildar hinsvegar er aðeins einfölduð mynd hugtaka vorra, og
raunar nauðsynleg einföldun eins og öll sértekning. Atburður, sem hlýtur að gerast í
99