Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Page 113

Um heimspekÍTÍt Brynjólfs Bjarnasonar
Hér er engin tilraun gerð til þess að gera lítið úr raönnum, ekki heldur
mikið. Engin tilraun er gerð til þess að hrekja menn frá ljósi til myrkurs;
engin tilraun í þá átt að vísa mönnum norður og niður. Hér birtist hógværð
og háttvísi á háu stigi, og hjartans auðmýkt frammi fyrir sannleikanum.
Engin tilraun er gerð til þess að skapa guði í einni eða annarri mynd. Engin
tilraun til þess að lýsa því ólýsanlega né skýra það óskýranlega. Sannleikans
einvörðungu leitað af mikilli alúð og nærfærni.
Svör heimspekinga við ráðgátum hafa verið mörg og sundurleit. Höfund-
ur grandskoðar þau frá öllum hliðum, og ræðst á garðinn þar sem hann er
hæstur. Og í samræmi við það er rökferill hans skýr og máttugur. Það er
þessi lifandi áhugi höfundar á sannleikanum og á heildarsamræmingu lífs-
þáttanna, sem gerir bækur hans hugþekkar og verðmætar. En það þarf að lesa
þær af mikilli alúð, þær krefjast þess í sjálfs sín veru.
Höfundur gerir skarpa grein fyrir mörkum þess þekkjanlega og þess ó-
þekkjanlega. Hann gerir sér svo raunhæfar og alhæfa grein fyrir mörkum hlut-
veruleikans, að hann á auðvelt með að framlengja línur skilningsins inn á
svið hinnar yfirskilvitlegu fegurðar, sem geymir annað og meira en alla þessa
heims dýrð og bendir á blikandi lífsgildi handan mennskra vitsmuna, sem
þekkingarfræðin hefur ekki enn náð tökum á. Þannig meðhöndlar hann fagn-
aðarerindi mannlegs lífs.
Höfundur leggur áherslu á að orð fá aldrei lýst dýpstu vitundarhorfum né
tilfinningalegum áorkunum. Að hin fullkomna lifun einstaklingsins í ríki
andans, ríki fegurðarinnar verður í framsögninni aðeins skuggi veruleikans.
Því hin dýpsta sýn og liin sanna lifun eru að öllu leyti tilfinningaleg og per-
sónuleg tilvist, ekki rökfræðileg þraut. Þættir sálarlífsins eru svo samtengdir,
eins og að er vikið í upphafi þessa máls, að stefna lífsferlanna stjórnast fyrst
og fremst af meira eða minna dulinni heild. Það leiðir oft á villigötur að að-
greina þættina um of. Margvíslegar víxlverkanir ótal hreyfingarhátta ákvarða
stefnumörk. Það leiðir því einnig af þessu, að öll sértekning er mikið vanda-
verk. Öll meðferð sértakanna er að nokkru leyti listræn grip, samfara lifandi
skilningi á samspili orða og altækustu hugtaka, vitundarhorfa og tilfinninga-
legra viðbragða. Ljós sjálfsverunnar er fyrst og fremst falið í vitundarhorf-
inu sjálfu, en síður í skýringartilraunum á hinu margvíslega samspili.
Skilningur heimspekingsins á einingu sjálfsveru og alveru er tónlist hans,
hans symfóníska bygging. Við getum kallað þetta guðspjall heiðingjans, en
þó er það í eðli sínu miklu kristnara en margt af því, sem almennt er kallað
kristið.
103