Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Page 10

Þröstur Ólafsson
Tímaskekkja?
U Þant fyrrverandi framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna sagði eitt sinn að
þjóðir fengju þá stjórnendur sem þær ættu skilið. Þó ég fallist ekki allskostar á
þessa skoðun neita ég því ekki að hún hefur við nokkur rök að styðjast við vissar
aðstæður.
Saga þjóðanna er undarleg. Sumar þeirra komast til pólitísks og menningar-
legs þroska án innri stórátaka og sundrungar. Þær þróast i gegnum hagkerfi og
breytileg söguskeið með reisn og myndugleik. Það er samfella í sögu þeirra eins
og náttúrunni.
Aðrar þjóðir eru sífelldir strandaglópar, horfa á umskiftin líða hjá og ná ekki
að átta sig fyrr en um seinan. Þeirra örlög eru, að daga uppi, dragast afturúr og
verða sífellt of seinar. Stífla stöðnunarinnar rofnar ekki fyrr en seinkunin er
orðin að alvarlegri tímaskekkju. Með borgarastyrjöldum og byltingum reyna
þær að verða samstíga tímanum á nýjan leik. Stundum heppnast það vel en oftar
skilur hin skyndilega breyting eftir sig tóm í þjóðarsálinni.
Við íslendingar erum í hópi hinna síðar nefndu. Innbyrðis sundrung og
flokkadrættir gerðu okkur að auðveldri bráð erlendum gúvenör og stöðvuðu
tímann á Islandi í hartnær sex hundruð ár. Þegar við loksins áttuðum okkur
urðu umskiftin engu minni heldur en ef um „pólitíska" byldngu hefði verið að
ræða. I kjölfar nýrra þjóðfélagshátta fylgdu hatrammari stéttarátök en hér höfðu
þekkst. Enn hófust átök þegar erlendur her settist hér að til frambúðar með
samþykki meirihluta Alþingis. Vegna þessarar djúpstæðu sundrungar
hefur þjóðin ekki borið gæfu til að leysa mörg helstu vandamál sín. I vopnagný
átakanna hafa hagsmunir þjóðarinnar orðið að vikja fyrir hagsmunum stríðsaðila. í
tveimur mikilvægum málaflokkum hefur okkur þó tekist að ná umtalsverðum
árangri, þ.e. í landhelgismálinu og í atvinnuuppbyggingu. Getuleysi þjóð-
arinnar við að stjórna sjálfri sér að öðru leyti hefur dregið hana niður í einhvern
óskapnað og skapað hjá henni viðlíka vanmáttarkennd og grípur mann sem
annaðhvort hefur fallið á prófi eða vanrækt það sem honum er kært. Sú
taumlausa framkvæmdahyggja og sá geldi asi sem einkenna athafnir okkar eru
dulargerfi þrúgaðs tómleika og sektartilfinningar.
Það var nýsköpunarstjórnin sem lagði grundvöllinn að atvinnubyltingu
landsmanna í lok seinni heimsstyrjaldarinnar. Þá stóðu íslendingar á vega-
384