Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Qupperneq 97

Skálmarpáttur í Landnámu
Hann fór til Islands í landaleit og sigldi fyrir norðan landið. Hann var um
veturinn i Grímsey á Steingrímsfirði. Bergdís hét kona hans, en Þórir son
þeirra. Grímur reri til fiska um haustið með húskarla sína, en sveinninn
Þórir lá í stafni og var í selbelg, og dreginn að hálsinum. Grímur dró
marmennil, og er hann kom upp, spurði Grímur: „Hvað spáir þú oss um
forlög vor, eða hvar skulum vér byggja á Islandi?“ Marmennill svarar:
„Ekki þarf ég að spá yður, en sveinninn, er liggur í selbelginum, hann skal
þar byggja og land nema, er Skálm meri yðar leggst undir klyf)um.“ Ekki
fengu þeir fleiri orð af honum. En síðar um veturinn reru þeir Grímur
svo, að sveinninn var á landi; þá týndust þeir allir.
Þau Bergdís og Þórir fóru um vorið úr Grímsey og vestur yfir heiði til
Breiðafjarðar; þá gekk Skálm fyrir og lagðist aldrei. Annan vetur eftir
voru þau á Skálmarnesi í Breiðafirði, en um sumarið eftir sneru þau suður.
Þá gekk Skálm enn fyrir, þar til þau komu af heiðum suður til Borgar-
fjarðar, þar sem sandmelar tveir rauðir stóðu fyrir; þar lagðist Skálm undir
klyfjum undir hinum ytra melnum. Þar nam Þórir land fyrir sunnan
Gnúpá til Kaldár fyrir neðan Knappadal milli fjalls og fjöru. Hann bjó að
Rauðamel hinum ytra. Hann var höfðingi mikill . . . Skálm, meri Þóris,
dó í Skálmarkeldu.3
Ólafur Lárusson telur sennilegt, að sögnin um Skálm geymi „minningu um
ævaforna helgisiði, sem vera má, að ekki hafi með öllu verið horfnir á land-
námsöld. I öðrum löndum, og þar á meðal á Norðurlöndum, eru víða til
þjóðsögur þess efnis, að kirkjustæði, eða jafnvel staður fyrir aðrar byggingar,
hafi verið ákveðnar þannig, að húsdýrum, t.d. hestum, uxum með æki, asna með
klyfjum, hafi verið sleppt lausum, og byggt þar sem þau námu staðar. Telja
fræðimenn líklegt, að sagnir þessar séu minjar fornra helgisiða, er hafðir hafi
verið um hönd, er valinn var staður fyrir nýjan bústað, og það er engan veginn
ómögulegt, að eitthvað hafi eimt eftir af þessum gamla sið hjá landnáms-
mönnunum íslenzku."4 Hér er um athyglisverða tilgátu að ræða, en þó þykir
mér hún ekki alls kostar einhlít til skýringar. í fyrsta lagi gætir þess hvergi í
Landnámu né annars staðar í islenzkum frásögnum, að slík helgiathöfn hafi
tíðkazt hérlendis. í öðru lagi er það næsta vafasamt að einangra þátt Skálmar úr
5 hlendingabók. Landnámabók, útg. Jakob Benediktsson (Reykjavík: 1968), 96. og 98. bls. Frásögn
Hauksbókar er frábrugðin í ýmsum atriðum.
* Ólafúr Lárusson, Landnám á Snafelhnesi (Reykjavík: 1945), 51.—52. bls. Sjá einnig Dag
Strömback í Gammal Hálsingkultur (1931), 44.—52. bls.
471