Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Side 107

Hans Scherfig
Hr. Ejby leikfimiskennari á sér eigið jólagaman. Hann teiknar stóran hring með
krít á gólfið í leikfimisalnum. Og svo eiga allir drengirnir að fara inn í hringinn
og reyna að hrinda hver öðrum út fyrir. Sá sem verður einn eftir hefur unnið.
Þetta verða dómadags slagsmál og hr. Ejby öskrar af hlátri og hvetur bardaga-
seggina til dáða. (...)
Þeir varkárustu láta ýta sér út úr hringnum nokkuð snemma. En að síðustu eru
nokkrir þrákálfar eftir sem veltast um á gólfinu hver ofan á öðrum og slást og
stimpast. Þetta er litla einka skylmingaþrælasýningin hans hr. Ejby. Táknrænn
leikur. Ekki án samhengis við stefnu og viðleitni skólans og þarfir þjóðfélagsins
(99—100).
Hlutverk skólans er að gera nemendurna færa um að stjórna lífi annarra úr
trúnaðarstöðum sínum í þjónustu ríkisins. Þegar stúdentarnir hittast 25 árum
seinna kemur í ljós að samband þeirra við líf almennings hefur algerlega rofnað.
Afstaða þeirra til annarra mótast af andlegum hroka og stéttarfordómum.
Næstum allir viðstaddir herramenn hafa við einstaka tækifæri komist í snertingu
við þennan mikla fjölda af undarlegum, frumstæðum einstaklingum. Lágstétt-
ina. Hinn óskiljanlega múg. Fólk sem vill nú einu sinni ekki hafa hlutina
öðruvísi (38).
Scherfig tekst á sinn undirfurðulega og kaldhæðnislega hátt að koma þvi til
skila hvernig „stefna og viðleitni skólans" hefur náð tilætluðum árangri. Kerfið
hefur skapað hóp af skylduræknum og samviskusömum kúgurum úr skóla-
piltunum. Eða með orðum nemendanna sjálfra í stúdentaveislunni:
Undir verndarvæng skólans þroskuðumst við og mótuðumst svo við mættum
verða trúir og dyggir þjónar þessa lands sem við elskum allir, Danmerkur.
Þar lærðum við reglusemi og aga og hlýðni; þvi án þessa fær ekkert þjóðfélag
staðist og ekkert siðgæ'ði þrifist. Þar lærðum við að hafa kröfur sæmdarinnar og
boð skyldunnar að leiðarljósi. (43)
Höfundinum tekst að sýna sambandið milli lokaðs heims skólans og þjóðfé-
lagsins með því að byggja skáldsöguna á andstæðunni milli fortiðar og nútíðar.
Á báðum stöðum er gerður mannamunur, á báðum stöðum eru kúgarar og
kúgaðir, yfirsátar og undirsátar.
Þó vaknar sú spurning hvort ákafi Scherfigs í að gagnrýna skólann sem
stofnun gefi ekki ranga mynd af því þjóðfélagi sem skólinn starfar í. Frá
marxísku sjónarhorni hlýtur að vera sanngjarnt að krefjast þess af framsæknum
rithöfundi að hann brjóti skarð í hugmyndir frjálshyggjustefnunnar um þjóð-
TMM 31
481