Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Blaðsíða 111

Harts Scherfig
innar utan hans, milli mæðu og gleöi, milli hafta og frelsis, milli menningar-
innar (sem samfélagið skapar) og náttúrunnar. Það sem stingur mest í augu við
móthverfuheim sögunnar er að þar tengjast saman gildi sem oftast fylgjast að í
borgaralegri hugsun þegar hún er sem verst. Annars vegar stendur einstakling-
urinn í Vanrœktu vori, frá náttúrunnar hendi frjáls, hamingjusamur og á
framtíðina fyrir sér. Hins vegar stendurþjóðfélagsveruleiki, valdboðinn og ófrjáls.
Þessi andstæða einstaklings og samfélags minnir meira á andvaldasinnaða
mannúðarstefnu Rousseaus en t.d. á díalektískar kenningar Karls Marx um
sambandið milli einstaklings og samfélags. Annað merki um borgaralega hug-
myndafræði í móthverfuheimi verksins er að verkalýðsstétt og náttúru er stillt
upp hlið við hlið gegn borgarastétt og menningu. I Vanræktu vori er ekki aðeins
að finna ranga mynd af stéttaandstæðum þjóðfélagsins heldur kemur einnig
fram túlkun á samfélagsmyndinni sem sótt er til borgaralegrar einstaklings-
hyggju. Að vísu birtist ekki einn einasti kapítalisti í bókinni, en ef einhvern
slíkan hefði verið þar að finna, hvort hefði hann þá verið kátur eða rauna-
mæddur á vorin? Reyndar er spurningin rangt fram sett, en hún kemur heim við
(falskar) forsendur verksins.
Hinn einstaklingsbundni og þegar á allt er litið borgaralegi skilningur
verksins hefur fleiri afleiðingar. Verkið er skörp og hnyttin ádeila á menntun í
borgaralegu þjóðfélagi en þrátt fyrir ádeiluna hefur samfélagsmyndin í verkinu
og tematískar andstæður þess það í för með sér að kapítalískt þjóðskipulag
kemur undir lokin fram sem gott skipulag vegna þess að það myndar ramma
utan um „eðlilegt“ líf hjá ósköp venjulegu „frjálsu“ fólki. Um leið er samfélagið
sýnt sem óbreytanlegt vegna þess að höfúðmóthverfa verksins — milli þeirra sem
stjórna og venjulegs fólks — stendur utan við átök stéttabaráttunnar sem
skapast af andstæðunni milli launavinnu og auðmagns.
Innri togstreita í verkum Scherfigs
Nú er því svo undarlega farið að annars staðar í verkum Scherfigs koma fram aðrar
skoðanir á sambandi skóla og samfélags en í Vanrcektu vori. Bæði fyrir og eftir þessa
sögu má finna dæmi í verkum Scherfigs um það hvernig hann setur mennta-
kerfið í samfélagslegt samhengi séð frá marxískum sjónarhóli. Þegar 1933 gaf
hann út lítið hefti sem heitir Hvað lcerum við ískólanum? Þetta er myndabók með
texta og teikningum höfundar. Þar er sýnt með augljósum andstæðum hvernig
námsefnið er notað til innrætingar í þágu ríkjandi stéttar. Bókin er byggð upp
485