Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Síða 54

Tímarit Máls og menningar
iðnríkja. Að því er skólann sjálfan varðar er greining hans í megindráttum
svipuð og hjá Paul Goodman og John Holt og verður ekki rakin hér frekar
því að nú er komið að því að skoða lítillega hugmyndir þeirra Illich og Holt
um menntakerfi án skóla.
Menntakerfi án skóla: Illich og Holt
Það hefur vitaskuld takmarkað gildi að komast að þeirri niðurstöðu að við
verðum að endurskoða sjálfa hugmyndina um skylduskóla ef ekki er
jafnframt bent á aðrar leiðir. Áður en við lítum á þær leiðir sem Illich hefur
lýst held ég að gagnlegt sé að minna á að hann heldur því fram, að áhrif
skóla séu með líkum hætti í hvaða þjóðskipulagi sem er — og hvort sem þeir
starfa í ríku eða fátæku samfélagi. Kostir þeirra geti aldrei vegið upp gallana.
Það sé blekking að ætla að þeir geti gegnt hlutverki í að koma á þjóðfélags-
breytingum. Stjórnmálastefnuskrá sem ekki gerir kröfu um afnám skóla
þjóni ekki byltingunni: „Allar stefnuskrár í stjórnmálum áttunda áratugar-
ins ætti að meta með hliðsjón af því hversu skýrt krafan um afnám skóla er
mótuð og hversu skýra leiðsögn hún gefur um góða menntunarmöguleika í
því samfélagi sem keppt er að.“
Illich telur að vilji menn viðurkenna af einlægni hvernig þeir lærðu það
sem þeir geta og meta sjálfir mikils komi í ljós að það gerðist oftar utan
skóla en innan. „Þekkingu sína, lífsskilning og verkkunnáttu öðluðust þeir í
vináttu- eða ástarsambandi, við að horfa á sjónvarp, lesa, fylgjast með
félögum og jafnöldrum í leik og starfi.“
A viðhorfum sem þessum byggjast hugmyndir Illich um menntakerfi án
skóla. Markmið þess á að vera þríþætt: að „veita öllum sem vilja læra
tækifæri til að nýta sér tiltæk gögn og aðstöðu hvenær sem er á ævinni, gefa
öllum sem vilja koma skoðun eða máli á framfæri við almenning tækifæri til
þess. Slíkt kerfi þarf að tryggja með lögum. Nemendur á ekki að neyða í
neitt skyldunám eða greina þá sundur eftir því hvort þeir hafa tiltekin próf
eða ekki. Almenning á heldur ekki að skylda til að styðja með skattpening-
um geysifjölmennt lið atvinnufræðara og byggingu skóla sem í raun tak-
marka möguleika almennings til að læra annað en það sem þeir vilja setja á
markaðinn.“
I framhaldi af þessu lýsir Illich síðan hverju þarf að koma upp til að hver
og einn geti haft aðgang að menntunarleiðum og möguleikum sem geta
orðið honum til hjálpar við að skilgreina og ná eigin markmiðum:
I fyrsta lagi yrði um að ræða upplýsinga- og leiðbeiningamiðstöðvar sem
hjálpa börnum, foreldrum og fólki yfirleitt að finna gögn og veita aðstoð við
formlegt nám. Þeim má koma fyrir með ýmsu móti: á bókasöfnum, leigu-
miðstöðvum, rannsóknarstofum og sýningarsölum — eða þar sem þau eru í
404