Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Page 105

Umsagnir um bœkur
9. öld, fólki þaðan svo fylgt til íslands.
Sögurnar um fund landsins og landnám
Ingólfs eru teknar orðréttar upp úr
Landnámu. Þá er fjallað um húsakost,
atvinnuhætti, stéttaskiptingu og trúar-
brögð. Loks er sagt frá upphafi þing-
halds og stjórnskipunar. Inn á milli eru
stuttar greinar þar sem færustu sérfræð-
ingar á efnissviðum ritsins segja álit sitt.
Ytarefnið Landnámsþættir er á svipuð-
um slóðum. Ymist er sagt frekar frá
sömu hlutum eða öðrum skyldum bætt
við (Pöpum, Þjóðminjasafni, klæðnaði,
leikjum, vopnum o. s. frv.).
Ef við berum þessar bækur saman við
gömlu Islandssögubækurnar sem enn
eru á markaði, Jónasar Jónssonar, Þór-
leifs Bjarnasonar og Þorsteins M. Jóns-
sonar, þá verður auðvitað að gæta þess
að þetta er aðeins hluti þess námsefnis
sem stendur til að gefa út í samfélags-
fræði. Þó hygg ég að bækurnar sýni tvær
breytingar á viðhorfi til efnis sögu-
kennslubóka. I fyrsta lagi er ekkert kapp
lagt á það lengur að dreifa námsefni neitt
nálægt því jafnt á allar aldir Islandssög-
unnar. Með því að gera sér upp dálítið
skilningsleysi á tilgang höfunda þessara
þriggja námseininga mætti segja að þær
fjölluðu næstum eingöngu um ein 120 ár
sögunnar (870—930, 1700 —1720, 1840—
1880). Ef gera ætti öðrum öldum sömu
skil færi að sneyðast um tíma í skólun-
um. Hin breytingin er sú að áherslan
hefur færst af persónusögu og stjórn-
málaatburðasögu yfir á atvinnulíf og
þjóðhætti. Báðar þessar breytingar end-
urspegla ný viðhorf í fræðigreininni
sagnfræði, og báðar eru tvímælalaust til
bóta.
Þegar hin reglulega yfirferðarskylda
yfir „alla“ söguna hefur verið lögð af á
ekki lengur að vera þörf á að þjappa efni
saman til að koma því fyrir í stuttum
bókum. Það var einmitt megingallinn á
sumum gömlu bókunum, til dæmis
þeirra Þórleifs Bjarnasonar og Þorsteins
M. Jónssonar, að þar var reynt að koma
allt of mörgu fyrir í stuttu máli. En
samkvæmt hinu nýja viðhorfi á alltaf að
vera hægt að kjósa að sleppa efnisatriði
ef það rúmast ekki með góðu móti. Að
vísu er eins og höfundar nýju bókanna
hafi ekki áttað sig á þessu til fulls. Hjá
þeim öllum mætti benda á dæmi um að
farið sé of fljótt yfir sögu. Haukur ver of
litlu rúmi í að rekja þróun húsakynna og
samgangna fram á atvinnubyltingarskeið
20. aldar og hefði líklega betur ein-
skorðað sig við gamla samfélagið. Eink-
um þykir mér þó rit Lýðs of saman-
þjappað. Svo dæmi sé nefnt tekur kafli
sem ber heitið Astandið á lslandi rúm-
lega hálfa blaðsíðu (14) en þar tekst samt
að drepa á vinnutíma, skóla, skriftar- og
lestrarkunnáttu, bókaútgáfu, lestrarfé-
lög, póstflutninga, vegi, brýr, þéttbýli,
dans og önnur mannamót.
Þótt ég Iýsi yfir stuðningi við nýju
viðhorfin til efnisvals geri ég það með
tveim fyrirvörum og set fram tvær kröf-
ur til námsefnisins í samfélagsfræði sem
ekki hafa verið uppfylltar með því efni
sem er komið út: 1. Einhvers staðar í
skólakerfinu þurfa nemendur að kynn-
ast einhverju efnisatriði frá hverri öld
íslandssögunnar, þannig að hver öld fái
mynd eða rúm í hugum þeirra. Það gerir
kleift að taka við nýjum sögufróðleik og
skipa honum til sætis í huganum, sjá
hann í tímasamhengi við aðra fróðleiks-
mola. 2. Einhvers staðar í skólakerfinu
þurfa nemendur að fá góðan skilning á
grundvallarhugtökum stjórnmála: lýð-
ræði, lýðveldi, þingræði, umboð, full-
trúi, embætti o. s. frv., og ég ímynda
mér að best gangi að kenna slík hugtök á
sögulegu efni. Að þessum skilyrðum
455