Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Síða 9

Er Ijóðið glataður tími?
hugsun. Eðli ljóðsins þvingar það til þess að staldra við og hverfa
aftur til uppruna síns.
Ljóðræn reynsla miðar að því, samkvæmt Octavio Paz, að hrífa lesandann burt
frá líðandi stund til upprunalegs tíma. Hún er, svipað og trúarleg reynsla, eins
og stökk út í hyldýpið, hún er umsköpun náttúrunnar sem er það sama og að
snúa aftur til upprunalegrar náttúru mannsins. Á sama hátt og súrrealistarnir
leitarOctavio Paz uppi frumkraftinn í ljóðagerð sinni, og finnurþann kraft í ást-
inni. Og kjarninn í hugmyndum hans er ef til vill sá, að þegar heimurinn hverf-
ur til uppruna síns, þá verði hvorki þörf á tungumáli né ljóðagerð. Pá muni það
koma í hlut mannsins að lifa ljóðið og skrifa heiminn.
„Skáldið lýsir manninum um leið og það skapar hann,“ segir Octavio Paz.
Hann leggur ekki áherslu á þjóðfélagslegt eða sögulegt hlutverk ljóðsins. Og
hann lítur svo á að skáldið sé utangarðsmaður í þjóðfélaginu, það varðveiti viss
gildi sem þjóðfélagið vill ekkert hafa með að gera.
Á þessari óljóðaöld hafa ýmis öfl leynt og ljóst unnið að því að draga ljóðið út í
horn og einangra það og afvopna. Eða troða því undir gler. Og undanfarið hafa
ljóðskáldin sjálf farið að huga að Ijóðinu á markvissari hátt en áður þegar skáld-
skapur tengdist á augljósari hátt mannlífinu. Þau yrkja ljóð um ljóð og reyna að
lýsa því hvað það sé. Það er eins og þau hafi allt í einu fundið að ljóðið sé eitt-
hvert fágæti sem þurfi að virða nákvæmlega fyrir sér áður en það deyr út. Skyldi
hafa verið þrengt svo mjög að ljóðinu í nútímaheimi?
En svo er hitt líka til að ljóðið og galdurþess gerist í firrtum heimi æ áleitnari
og krefji okkur þess hvert og eitt að „ljúka upp stafrófi ljóðsins" — svo við týnum
ekki niður kunnáttunni.
Þess vegna er nauðsynlegt að vernda ljóðið fyrir óvildinni og tómlætinu, fyrir
þeim sem níða það, finnst það munaður og eru jafnvel fullir afgremju út í það af
ýmsum ástæðum. Þaðþarfað hlúaaðþví eins og börnunum. Lífsblóm ljóðsins er
ef til vill harðgerðara í einu skáldi en öðru, en þó oftast viðkvæmt og í upphafi
mest af öllu. Harðhnjóskuleg ummæli gagnrýnanda geta gert út af við það.
Guðbergur Bergsson líkti einu sinni sambandi skálds og gagnrýnanda við sam-
band sjúklings og geðlæknis. Sjúklingurinn er hræddur við að afhjúpa veikleika
sína og vankanta. Skáldið óttast gagnrýnið auga bókmenntafræðingsins sem
leitar uppi vankantana og dregur þá fram í dagsljósið. En þó er það heillavæn-
legast, á sama hátt og sjúklingurinn hlýtur ekki bata nema hann horfist í augu
við sálarflækjur sínar. En í báðum tilvikum mistekst verknaðurinn nema að baki
liggi ákveðin velvild. Harkan ein er skaðvænleg þótt viðkomandi telji sér trú
um annað. Ástleysið þarf ekki að drepa ljóðið en skapar ljóð án ástar.
Raunar ætti gagnrýnandinn að skoða sig sem einskonar guðföður eða guð-
271