Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 75

Þróun skáldsögunnar í Frakklandi frá 1880 til 1960
fyrsta franska skáldsagan sem brýtur til fullnustu upp ríkjandi skáldsagnahefð,
boðar óvissuna sem er svo rík í nútímaskáldsögunni.
Sameiginlegt með Proust og flestum rithöfundum þriðja áratugarins er hversu
þeir halda sig í fjarlægð frá samtímanum, því sem er að gerast í þjóð- og heims-
málum og veigra sér almennt við að taka afstöðu til þeirra. Yrkisefnin eru að
mestu bundin við einstaklinginn og einkalíf hans. Nokkrir höfundar reynaþó að
gefa heildarmynd af ýmsum hópum eða stéttum samfélagsins um leið og þeir
segja sögu einstaklinga. Georges Duhamel (1884-1966), Jules Romains (1885-
1972) og Roger Martin du Gard skrifa allir viðamiklar fjölskyldusögur í mörg-
um bindum sem gerast fyrir, um og eftir aldamótin, allar byggðar á sögulegum
grunni og gjarnan með raunverulegum persónum í bland. Best tekst Martin du
Gard að tengja sögu einstaklinga við mannkynssöguna, einkum í síðustu bók-
inni í flokknum Les Thibault (Thibault fjölskyldan), L’Eté 1914 (Sumarið 1914),
en hún kom reyndar út á fjórða áratugnum, nánar tiltekið árið 1936. Martin du
Gard, sem langaði til að verða Tolstoj 20. aldarinnar, varð æ uppteknari af þró-
un heimsmála á fjórða áratugnum og það kemur fram í Les Thibault enda þótt
hann fjalli ekki beint um samtíma sinn.
Hann var ekki einn um það. Upp úr 1927 fer að koma fram á sjónarsviðið í
Frakklandi ný kynslóð rithöfunda sem fæddir eru rétt um eða fýrir aldamótin
1900 og á það sameiginlegt að telja heiminn sem þeir lifa í ómögulegan eins og
hann er. En í stað þess að flýja hann eða leiða hann hjá sér vilja þeir breyta hon-
um. Til þessarar viðhorfsbreytingar liggja ýmsar ástæður, fyrst og fremst stjórn-
málaþróun í Evrópu, kreppan 1929, uppgangur fasisma á Ítalíu, Þýskalandi og
jafnvel í Frakklandi þar sem rért tókst að koma í veg fýrir að fasistar hrifsuðu
völdin í febrúar árið 1934. Þessir ungu menn voru hræddir um að hinn vestræni
heimur væri orðinn gersamlega úrkynjaður og að hann væri að líða undir lok. Le
Déclin de l’Occident (Hnignun hins vestræna heims, 1927), hét bók eftir ungan
rithöfund sem átti eftir að láta að sér kveða, André Malraux (1901—1976).
Sumir rithöfundarnir af 1930-kynslóðinni létu sér nægja að sýna vonlausan og
grimman heim í bókum sínum, öðrum þótti tími til kominn að koma boðum til
lesenda um að heiminn þyrfti að bæta. Á fjórða áratugnum hætti umræðan um
skilgreininguna á skáldsögunni og form hennar að skipta eins miklu máli, nú
var spurt til hvers hægt væri að nota skáldsöguna. Þeir voru fáir rithöfundarnir
sem ekki fundu sig knúna til þess að taka afstöðu, láta sig þróun heimsmála ein-
hverju varða, taka þátt í pólitík, jafnvel þótt þess sæi ekki alltaf stað í bókum
þeirra. Rithöfundar eru frumkvöðlar að stofnun A.E.A.R. (Félags byltingar-
sinnaðra rithöfunda og listamanna) árið 1932, en það hafði á stefnuskrá sinni
baráttu gegn fasisma. André Gide, sem lengst af hafði látið sér nægja að hafa
337