Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Síða 80

Tímarit Máls og menningar
gaman af því að grínast alvarlega með málið. í Exercises de style (Stílæfingar,
1947) gerir hann ýmsar tilraunir með það, og kemur með níutíu og níu gjörólík-
ar útgáfur afsamaatburðinum. En Exercises destyleer alls ekki skáldsaga. Af sög-
um Boris Vian má nefna L’Ecume des jours (Froða daganna, 1947), hún gerist í
heimi sem er blanda af raunveruleika og fantasíu og verður til við furðulega
notkun á málinu, meðal annars við að nota orð í eiginlegri merkingu þegar þau
eru oftast notuð í henni óeiginlegri. Bæði Boris Vian og Raymond Queneau
voru undir áhrifum frá súrrealistum, það var líka Julien Gracq (1910— ) sem er
einn af fáum frönskum rithöfundum sem tekist hefur að búa til súrrealískar
skáldsögur, undarlegt sambland skáldsögu og ljóðs. Le Rivage des Syrtes (Syrtu-
strönd, 1951), minnir einna helst á langt prósaljóð.
Meirihluta rithöfunda þótti sem bókmenntir væru annað og meira en leikur
að orðum. Sigurvegarar stríðsins í Frakklandi voru einkum Gaullistar og
kommúnistar sem höfðu unnið ötullega í andspyrnuhreyfingunni. Kommúnist-
ar og fleiri andspyrnuhreyfingarmenn til vinstri létu töluvert að sér kveða í bók-
menntum rétt eftir stríðið. Þeir fylktu sér í kringum vikuritið Les Lettres frang-
aises sem hafði verið stofnað leynilega árið 1941 af rithöfundum í andspyrnu-
hreyfingunni. Ætlun þeirra var að halda áfram starfi stríðsáranna, reyna að
útbreiða menninguna meðal alþýðufólks, standa vörð um menningararf og berj-
ast gegn fasisma og hvers kyns ranglæti. Bókmenntir skyldu vera ábyrgar,
mannúðlegar og uppbyggjandi og rithöfundurinn forðast fílabeinsturninn og
listina fýrir listina. Formgerð skáldverka skipti litlu máli, aðalatriðið var að vera
raunsær. Louis Aragon var ein aðaldriffjöðrin í tímaritinu, hann hélt áfram að
boða sósíalrealisma og skrifaði sjálfur bókaflokkinn Les Communistes (Kommún-
istarnir, 1949—1951) sem sjaldan hefur verið talinn til hans bestu verka. Eftirþví
sem lengra leið frá stríðslokum og kalda stríðið tók við varð tímaritið háðara
Franska Kommúnistaflokknum og hætti að vera sameiningarafl vinstri sinnaðra
rithöfunda og skálda.
Bókmenntahreyfmgin sem ríkti í Frakklandi fyrstu fimmtán árin eftir stríðið
og reyndar allt fram á sjöunda áratuginn var auðvitað tilvistarstefnan svokallaða.
Jean-Paul Sartre stofnaði tímaritið Les Temps modernes árið 1945 ásamt vinum sín-
um. í fýrsta heftinu setur Sartre fram í stefnuskrá kenningar sínar um ábyrgð rit-
höfundar og hlutverk bókmennta, og byggjast þær mjög á heimspeki hans
sjálfs. Fyrst einstaklingurinn ber einn ábyrgð á tilvist sinni og hefur engan til að
treysta á nema sjálfan sig og samvisku sína, er hann dæmdur til að skapa sér sitt
eigið hlutskipti og um leið sitt eigið frelsi. Andspyrnuhreyfing stríðsáranna
hafði sýnt að maðurinn gat tekið örlögin í sínar hendur og losað sig úr fjötrum
sem „aðrir", það er að segja saga, tími, samfélag og einstaklingar, settu hann í.
Því þótti Sartre rithöfundurinn eiga að vera ábyrgur, hlutverk hans væri að vekja
fólk til umhugsunar og reyna að hafa áhrif á samtíð sína. Að þegja er sama og
342