Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Qupperneq 113

Enn um íslendingabók
kunnara og nú er gerr sagt á þessi en á þeirri. En hvatki er nú sagt er í fræðum þessum,
þá er skylt að hafa það heldur er sannara reynist. (íslenzk fornrit I, 3)
Nú segir í formálanum að bókin hafi verið skrifuð „of hið sama far“ það er að
segja eins „fyr utan áttartölu og konungaævi". Þetta hefur verið skilið þannig að
Ari hafi sleppt þessu tvennu í seinni gerðinni. En reyndar mætti allt eins skilja
þetta svo, að einmitt í þessu sé breytingin fólgin. Orð Ara taka af öll tvímæli um
að bókin sé aukin: „og jókk því er mér varð síðan kunnara," segir hann, „og nú er
gerr sagt á þessi en á þeirri." Það fær því engan veginn staðist að hann hafi fellt
eitthvað úr henni, þvert á móti: hann bætti við hana. Eitthvað er því bogið við
skilning manna á orðum hans.
Aðalröksemdin fyrir úrfellingarskoðuninni er sú að í formála Heimskringlu
nefni Snorri sjálfur konungaævi Ara. Þar með gefa menn sér að vísu að þeir
Snorri og Ari eigi við nákvæmlega sama hlutinn þegar þeir tala um „konunga-
ævi“. En hvað eiga þeir við? í formála Heimskringlu segir Snorri:
Ari prestur hinn fróði Þorgilsson, Gellisonar, ritaði fyrstur manna hér á landi að nor-
rænu máli fræði bæði forna og nýja. Ritaði hann mest í upphafi sinnar bókar frá íslands
byggð og lagasetning, síðan frá lögsögumönnum, hversu lengi hverr hafði sagt, og
hafði það áratal fyrst til þess er kristni kom á ísland, en síðan allt til sinna daga. Hann
tók þar og við mörg önnur dæmi, bæði konungaævi í Noregi og Danmörku og svo á
Englandi eða enn stórtíðendi er görst höfðu hér á landi, og þykir mér hans sögn öll
merkiligust. (ÍF XXVI, 5-6)
Um hvað er Snorri að tala? Ævisögur fornkonunga? Nei, málið snýst um
tímatal. Konungaævi merkir þarna tímatal miðað við ríkisár konunga, ekki
ævisögur. Enda kemur það heim og saman að Ari styðst við ríkisár norskra,
danskra og enskra konunga í tímatali sínu. Lítum til glöggvunar á önnur um-
mæli Snorra:
Það var meir en tvö hundruð vetra tólfræð, er ísland var byggt, áður menn tæki hér
sögur að rita, og var það löng avi og vant, að sögur hefði eigi gengist í munni, ef eigi
væri kvæði, bæði ný og forn, þau er menn tæki þar af sannindi fræðinnar. (ÍF XXVII,
422)
Ekki er nú ævisögunum þarna fyrir að fara. Ari notar orðið sjálfur í þessari
merkingu í íslendingabók þegar hann segir: „Að hans sögu er skrifuð ævi allra
lögsögumanna á bók þessi, þeirra er voru fyrir vort minni". (ÍF I, 22) Skyldi þá
vera ástæða til að ætla að „konunga ævi“ hafi merkt eitthvað allt annað í munni
Ara, fyrst þessi er merkingin í „lögsögumanna ævi“? Einhvern veginn hefur
fræðimönnum tekist að horfa framhjá því sem stendur í formálanum og skilja
orðið í nútímamerkingu sem einhvers konar frásögn um ævi konunga, í stað þess
að takaþað í þeirri merkingu sem Ari notarþað, sem tímatalsviðmiðun. Tvennt
375