Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Page 123

því óhjákvæmilega til nokkurra von-
brigða.
Eins og aðrir hafa rithöfundar þurft að
búa við duttlungafullar loftungur þess
dularfulla apparats sem stundum er kallað
bókmenntastofnun hvers tíma, — hvort
sem þá er átt við konungshirðir, valda-
mikla prentsmiðjueigendur, útgáfuráð eða
gagnrýnendur. En einhvern veginn hefur
nú flest blessast með tímanum, — lífvæn-
legar bókmenntir hafa haldið lífi þrátt fyr-
ir tímabundna stofnanamótstöðu. Og
munu væntanlega gera enn og vonandi
engin ástæða til þess að fara fyrirfram með
langar harmatölur óbirtra snilldarverka.
Samt eru blikur á lofti. Fjölmiðlafár
augnabliksins stjórnast af undarlegum
lögmálum, sumir segja það stjórnlaust. Á
diskótekum ljósvakans er mönnum skotið
eins og rakettum upp á stjörnuhimininn,
en eru síðan með öllu gleymdir næsta dag.
Yfirborðsmennska diskótekanna tröllríður
öllu gildismati, vitleg yfirvegun er svo
hróplega fjarverandi að maður fer að óttast
um það þjóðfélag sem er ofurselt þessu
dóti. Þótt það sé í sjálfu sér ágætt að t.d.
ungir höfundar séu kynntir í fjölmiðlum,
reyndar sjálfsögð krafa og ber ekkert að
þakka það sérstaklega, þá er ekki sama
hvernig það er gert. Þegar menn kynna
höfund eins og þeir séu að blása sápukúlur,
þá er verr af stað farið en heima setið. Gild-
ismat poppheimsins á einfaldlega ekki við
í slíkum tilfellum, og það er sorglegt
dæmi um einhæfni fjölmiðlanna hvernig
þeir bregðast á nákvæmlega sama hátt við
öllum aðstæðum.
II.
Þetta er líklega orðið nokkuð óljóst for-
spjall að umsögn um smásögur Ólafs Jó-
hanns Ólafssonar, Níu lykla, sem Vaka-
Helgafell gafút ásíðastliðnu ári. Að minni
hyggju varð þó Ólafur nokkuð fyrir barð-
Umsagnir um bxkur
inu á fjölmiðlaskrumi. Bók hans var kynnt
sem „mikill bókmenntaviðburður", en í
„umfjöllun" sinni lögðu fjölmiðlar mesta
áherslu á tvennt: að Ólafur væri dúx, raun-
vísindaséní sem tæki brátt við ábyrgðar-
stöðu hjá alþjóðlegu stórfyrirtæki og svo
hins vegar að hann væri sonur sagnaskálds-
ins Ólafs Jóhanns Sigurðssonar. Slíka
kynningu fékk 24ra ára nýgræðingur á
bókmenntasviðinu sem gaf út níu stuttar
og hógværar smásögur! Sannarlega bjarn-
argreiði, því viðbrögð manna við smásög-
um Ólafs mótuðust mjög af þessari vondu
kynningu; ýmist voru menn hrifnir eða
mjög óánægðir, því allt kallar á andhverfu
sína. Fyrir vikið held ég að þessar sögur
Ólafs hafi ekki verið metnar sem skyldi, -
hafi ekki fengið heiðarlega og gagnrýna
umfjöllun sem þær eigaþó sannarlega skilið.
III.
Fyrir það fyrsta bókarheitið: lyklar. Af
hverju? Að öllum líkindum er hér átt við
að sögurnar níu séu lyklar að mannlífi, —
lyklar að þeim manneskjum sagnanna sem
allar eiga einsemdina sameiginlega. Eink-
unnarorð gefa þetta þegar til kynna, - það
fellur vel að anda bókarinnar að Ólafur taki
undir með T.S. Eliot sem segist hafa rölt
um mjóstræti að horfa á reykinn liðast úr
pípum einsemdarmanna. Það er líka
glöggt og sameiginlegt sjónarhorn sagn-
anna, að persónur eru skoðaðar utan frá, -
úr vissri fjarlægð þrátt fyrir ágæta tækni-
lega tilburði höfundar til þess að skapa ná-
lægð. Mest ber á þeirri einsemd sem telja
má klassískt minni í íslenskri smásagna-
gerð, einsemd utangarðsmannsins. í sög-
um Ólafs eru menn til hliðar við samfélag-
ið aðallega sökum elli og alls sem henni
fýlgir, þótt einnig sé að finna ástæður eins
og fátækt, frægð og kynþátt. Þetta efni
sníður bókinni vissulega ákveðinn stakk,
og ber að hafa það í huga þegar menn
385